فهرست مطالب

پژوهش های فلسفی - کلامی - سال شانزدهم شماره 4 (پیاپی 64، تابستان 1394)

فصلنامه پژوهش های فلسفی - کلامی
سال شانزدهم شماره 4 (پیاپی 64، تابستان 1394)

  • تاریخ انتشار: 1394/06/30
  • تعداد عناوین: 8
|
  • جهانگیر مسعودی صفحات 7-20
    مباحث مربوط به فلسفه اخلاق در آثار فیلسوفان مسلمان، از جمله ابن سینا نه بصورت مستقل بلکه به نحو پراکنده و بمناسبت سایر موضوعات و مباحث مطرح شده اند. همین پراکندگی و عدم انسجام موضوعی گاه زمینه سوء فهم ها و سوء تعبیرهایی را فراهم آورده و حتی موجب ادعاهایی خلاف واقع در مورد دیدگاه های اخلاقی این فلاسفه گردیده است. از جمله وجود عباراتی در کتب مختلف ابن سینا و ملاصدرا که متضمن این مطلب است که قضایای اخلاقی از سنخ مشهورات می باشند، موجب شده بسیاری از بزرگان ادعا کنند، از نقطه نظر اخلاقی ابن سینا، گزاره های اخلاقی دارای هویتی اجتماعی و اجماعی بوده و واقعیتی بیش از توافق انسانها بر آنها ندارند.. مسلما چنین ادعایی محذوراتی چون قراردادگرایی و حتی نسبی گرایی اخلاقی را در پی خواهد داشت که از ساحت تفکر این دو فیلسوف بسیار دور است. در این مقاله ضمن بیان عباراتی که متضمن چنین ادعایی هستند، نویسنده می کوشد که ضمن رفع و دفع این سوءفهم و ادعای نادرست، به راهبردی جامع در زمینه تفکیک ساحات مختلف اخلاقی از یکدیگر دست یابد که در موارد مشابه نیز از وقوع مغالطات و سوءتعبیرها جلوگیری نماید. و در پایان نیز با به کار بردن راهکار پیشنهادی به بازخوانی عبارات منقول ازابن سینا پرداخته و نشان می دهد که نمی توان از این عبارات برداشتی مبنی بر ناواقع گرایی اخلاقی و قراردادگرایی نمود.
    کلیدواژگان: ابن سینا، واقع گرایی اخلاقی، ناواقع گرایی اخلاقی، قرادادگرایی اخلاقی، ساحات بحث اخلاقی
  • مهدی منفرد صفحه 25
    فلسفه تطبیقی، بررسی آراء فلاسفه در یک یا چند موضوع فلسفی و یا میان مکتب های گوناگون فلسفی نیست. در بیشتر این مکتوبات، به بررسی و تبیین تشابهات و تخالفات و یا اشتراکات و تفاوت های موضوع مورد بحث، منتهی می شود. به طور کلی، شرایط یک تحقیق تطبیقی، سه چیز است: اولا؛ تطبیق باید میان دو فلسفه ای صورت گیرد که از حیث مبادی، متفاوت باشند. ثانیا؛ باید زبان هم زبانی دو طرف تطبیق را یافت تا به مبادی آن ها رسید. ثالثا؛ پس از فهم مبانی و مبادی آن ها، مقصد آن را دریافت. بنابراین فلسفه تطبیقی، تاریخ فلسفه نیست که در آن مختصر تمام آرای فلاسفه را نقل و احیانا با هم قیاس کنند؛ اگر پژوهنده به آغاز و مبادی فلسفه ها نرود، تطبیق او ظاهری است. پس فلسفه تطبیقی به معنی تطبیق یک فلسفه در تمامیت آن بر یک فلسفه ی دیگر و حتی بر تاریخ فلسفه است؛ از این رو، فلسفه تطبیقی، با هم سخنی و هم زبانی میان فلاسفه و فلسفه های آنان، امکان تحقق می یابد.
    کلیدواژگان: فلسفه تطبیقی، هم زبانی، هم سخنی، مبادی، مقصد
  • اصغر آقایی، عباس ایزدپناه صفحه 43
    مسئله شرور یکی از بارزترین موضوعاتی است که بسیاری از منکران خداوند آن را چالشی جدی در برابر خداباوران می دانند و مدعی هستند در برابر این پرسش که با وجود خدای مهربان و قادر مطلق، چرا چنین شروری وجود دارد یا باید داشته باشد؟ نمی توان پاسخ شایسته ای نهاد و این دلیل محکمی بر ضعف مدعای خداباوران مبنی بر رحمت و قدرت مطلق خدا می باشد و نتیجه آن نفی وجود خداوند است.
    این مقاله پس از اشاره ای کوتاه به پاسخهای داده شده به این مسئله، روشن می سازد در کنار عدمی انگاشتن شرور، عده ای با ذکر فوایدی چون تعالی بخشی روح انسان و پیشرفت جامعه بشری؛ سعی دارند تا نظریه مشهور پیرامون مسئله شرور یعنی نظریه نسبیت را روشنتر نمایند. مولوی با بیانهای مختلفی به اثبات نسبیت شرور پرداخته است و آن را لازمه حیات دنیوی بشر میداند. بدون شرور نه تنها بسیاری از امور در پرده ابهام باقی میماند، بلکه بسیاری از فضائل و هنرهای بشری نیز بروزی نمییافت. از سویی دیگر او معتقد است به هیچ عنوان نمیتوان شری مطلق در جهان یافت و معتقد است میان خود شرور نیز نسبیت برقرار است.
    کلیدواژگان: مولوی، مثنوی معنوی، خیر و شر، مسئله شرور، نسبیت شرور
  • محسن ایزدی صفحه 71
    ابن سینا با استفاده از قاعده ی «کل حادث زمانی مسبوق بقوه و ماده تحملها»، وجود ماده و قوه (امکان استعدادی) را اثبات کرده است. فیلسوفان و متکلمان بعد از ابن سینا به نقد و بررسی قاعده مذکور، استدلال ابن سینا و رابطه امکان ذاتی با امکان استعدادی پرداخته اند. برخی از آنها امکان ذاتی و استعدادی را مشترک لفظی و لذا استدلال ابن سینا را مغالطی دانسته و برخی دیگر، با اثبات اشتراک معنوی این دو امکان، استدلال ابن سینا را مبرای از اشکال بشمار آورده اند. یکی از لوازم اعتقاد به قاعده ی فوق پذیرش ترکیب جسم از ماده و صورت است؛ بنابراین کسانی مانند شیخ اشراق، فخر رازی و خواجه-نصیر که منکر ترکیب جسم از ماده و صورت هستند، نمی توانند این قاعده را بپذیرند.
    مباحث مربوط به امکان استعدادی و رابطه آن با امکان ذاتی تا قبل از ظهور حکمت متعالیه با ابهاماتی همراه بوده است؛ اما بعد از آن، برخی از پیروان این مکتب، با استفاده از اصولی نظیر اصالت و وحدت تشکیکی وجود، قاعده (کل حادث مسبوق...) و اشتراک معنوی امکان ذاتی و استعدادی و لذا صحت استدلال ابن سینا را اثبات و تبیین کردند.
    کلیدواژگان: امکان ذاتی، امکان استعدادی، اشتراک لفظی، اشتراک معنوی، ابن سینا، ملاصدرا
  • نورالدین اکبری کریم آبادی، مصطفی یونسی صفحه 93
    مقام هابز در متون فعلی فلسفه و سیاست و اجتماع از آنرو نافذ و رفیع است که کلیدی ترین مبحث فلسفه سیاسی و علم سیاست یعنی قدرت و دولت را به شکلی سامان مند و جامع تبیین و تشریح نموده است. هابز در کتاب لویاتان با بکارگیری دقت و قطعیت احکام ریاضی در حوزه سیاست، نخستین گام را در علمی کردن سیاست برمی دارد و با استفاده از تمثیل های ابزار وار و انداموار لویاتان یا دولت را همچون انسان مصنوعی قلمداد می کند و برپایه تحلیلی مکانیکی و مادی از طبع انسان در صدد برمی آید که همه وقایع و نیز امیال، سلوک و رفتار و احساسات آدمی را بر اساس اصل حرکت توضیح دهد. عصاره اصلی کتاب لویاتان این است که اگر افراد جامعه بخواهند در جامعه از امنیت کامل برخوردار شوند و رعایت قوانینی که هدف آنها ایجاد امنیت است به زیان شان تمام نشود باید همه اختیارات خود رابه یک فرد یا جمعی از افراد بسپارند.اما اهمیت هابز بیش از هر چیز در آن است که او در روش شناسی خود ارتباطی میان علوم دقیقه (نظیر هندسه و ریاضیات) و دانش هایی چون فیزیک و روانشناسی برقرار می کند و می کوشد که از این علوم در زمینه مطالعات سیاسی و تاسیس دولت بهره گیرد. بدین سان او روش خوب و معقول را برای تحلیل کلیه موضوعات روشی شبیه به تحلیل هندسی می دانست
    کلیدواژگان: هابز، دولت، جامعه سیاسی
  • اعظم ایرجی نیا صفحه 115
    سهروردی را باید حلقه واسط فلاسفه مشایی و اشراقی و عرفا دانست. شیخ اشراق عرفان را با فلسفه عمیقا درآمیخت به گونه ای که فلسفه از خشکی محض خویش به درآمد و عرفان پایه های استوار استدلالی یافت. به عبارت دیگر علت ظهور افرادی مثل ابن عربی، عزیزالدین نسفی و حتی صدرالمتالهین را با ید در تاثیر سهروردی بر فلسفه و عرفان جستجو کرد. یکی از مهم ترین وجوه اشتراک فلسفه مشاء، فلسفه اشراق و عرفان اسلامی؛ بحث وجود است که اشراقیون و عرفا از آن به نور تعبیر می کنند. مهم ترین جلوه نور در قرآن آیه 35 سوره نور است که فلاسفه و عرفا تاویلات و تفسیرات متفاوتی از آن کرده اند. سهروردی در تاویلاتش هم از فلاسفه مشاء تاثیر پذیرفته هم متاثر از عرفاست.مثلا در تفسیر «لاشرقیه ولاغربیه» مانند ابن سینا آن را چیزی می داند که نه عقل باشد نه هیولا؛ و «شجره زیتونه» را مثل غزالی قوه فکر دانسته است؛ «نورعلی نور» را بازگشت هر چیزی به جنس خودش گفته است در حالی که غزالی و عین القضات از آن به روح نبوی تاویل نموده اند.
    در این مقاله تاویل ها و تفسیرهای سهروردی از نور(عموما) و آیه نور(خصوصا) به بحث گذاشته شده میزان تاثیر پذیری وی از متقدمین فلاسفه و عرفا و جنبه های ابتکاری تاویلات او بررسی می گردد.
  • عبدالعلی شکر صفحه 133
    در حکمت صدرایی با اثبات حرکت جوهری و خروج تدریجی طبیعت شیء از قوه به فعل، غیر از صورت و فعلیت شیء، ماده و هیولایی اثبات شد تا حامل این قوه باشد. معنای این ادعا آن است که نفس ناطقه انسان، پس از مفارقت از بدن، استکمالی نخواهد داشت. از طرفی در متون دینی به سیر استکمالی نفس در عالم برزخ و قیامت که نفس، بدن را رها کرده است، تصریح شده است. از آنجا که میان عقل و دین خالص از آن حیث که مخلوق خداوند حکیم هستند، تعارضی نمی تواند باشد؛ حکما ریشه این ناسازگاری را در محصول افکار انسانی دانسته اند. به همین جهت فحوای قطعی دین را مسلم گرفته و در پی حل مشکل کوشش کرده اند. برخی به تجدد امثال گرویده و برخی دیگر براهین مثبت هیولا را ناکارآمد دانسته اند. گروهی نیز تجرد را جز در مورد ذات حق روا ندانسته اند. این نکته را باید افزود که مقصد نفس ناطقه انسان، تقرب و وصول به وجود نامتناهی حق تعالی است. بدین ترتیب سیر استکمالی نفس نمی تواند محدود به حدود جسمانی باشد، بلکه پایانی برای آن متصور نیست و باید در عوالم دیگر تداوم یابد. این استکمال، همان گونه که از آیات و روایات نیز بر می آید، به شکل آنی و غیر تدریجی نخواهد بود. این نوشتار با بررسی برخی دیدگاه ها در خصوص امکان حرکت جوهری در نفس مفارق از بدن، مطلب اخیر را به عنوان راه حل دیگر در رفع ناسازگاری فوق، پیشنهاد میکند.
    کلیدواژگان: حرکت جوهری، نفس ناطقه، استکمال، ملاصدرا
  • مهدی محمدی، امیر متقی دادگر، ایمان مطهری نیا صفحه 149
    هدف
    هدف اصلی پژوهش حاضر تحلیل محتوای مقالات فصلنامه پژوهش های فلسفی – کلامی است.
    روش، جامعه و ابزار: این پژوهش از نوع تحقیقات کاربردی است که با استفاده از روش تحلیل محتوا صورت گرفته است. جامعه آماری آن را 399 مقاله چاپ شده در 54 شماره پژوهشهای فلسفی – کلامی بین سالهای 1378 لغایت 1391 تشکیل می دهند که با بکارگیری ابزار سیاهه وارسی اطلاعات مقالات گردآوری و با استفاده از نرم افزار SPSS مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند و یافته ها در قالب جداول و نمودارهای آماری ارائه شده است.
    یافته ها
    یافته ها نشان داد که 399 مقاله مورد بررسی، 378 عنوان (7/ 94 درصد) تالیفی و 21 عنوان (3/ 5 درصد) ترجمه ای بودند. 379 نفر در نوشتن این مقالات نقش داشتند که 40 نفر (10/ 5 درصد) آن را زنان و 339 نفر (89 /5 درصد) را مردان تشکیل دادند. 325 اثر (81/ 4 درصد) حاصل کار انفرادی و 18/ 6 درصد حاصل کار گروهی بود. 48 درصد آثار توسط افراد دارای دکتری و 11/2 درصد توسط دانشجویان دوره دکتری نوشته شدند. از نظر رتبه های علمی 35 درصد آثار توسط استادیاران و 10 درصد توسط دانشیاران نوشته شدند. بررسی وابستگی سازمانی نویسندگان نشان داد که 112 اثر (28/ 1 درصد) توسط محققان دانشگاه قم نوشته شدند. دانشگاه های تهران، آزاد اسلامی، اصفهان و علامه طباطبایی در رتبه های بعدی قرار داشتند. از نظر موضوعی، 25/ 6 درصد آثار در حوزه فلسفه اسلامی، 19/ 8 درصد در حوزه فلسفه غرب 7 درصد در حوزه کلام جدید بوده است.
    کلیدواژگان: تحلیل محتوا، مقاله های فلسفی کلامی، فصلنامه پژوهش های فلسفی، کلامی
|
  • Jahangir Masoudi Pages 7-20
  • Mahdi Monfared Page 25
    Comparative Philosophy is not Discussing Philosopher’s view Concerning one or Philosophical subjects and between different Philosophical schools. The More of these writings ends to explaining similarities and different between the subjects. Conditions of a philosophical research in the main are three: one: the comparison should be between two philosophies which differs in terms of background second: in order to grasp the background of two philosophy we must find the Joint language of two sides. Third: after understanding their background we must grasp their objective comparative philosophy Thus is not history of philosophy in which all view of philosophers are quoted and compared with each other. If researcher does not reach to the beginnings and backgrounds of the philosophies, his comparison would be weak. So Comparative Philosophy is not Comparison of a philosophy in its totality with an other philosophy and even with history of philosophy. Comparative philosophy. Thus is actualized through joint language between philosophers and their philosophies.
    Keywords: Comparative Philosophy, Joint Language, one side directed, Background, aim
  • Aaqar Aqaei Page 43
    The problem of evil as atheist believes is considered among those issues which are a serious challenge as opposed to theists. They claim that there is no proper answer for the question “despite the existence of The Merciful and The all-Mighty God, why such evils exist or should be exist?” This is a firm reason which can show the weakness of theist’s claim in proving the existence of a perfect god.This paper after pointing out briefly of the responses to the issue will clarify that beside assuming evil as non-existence, some scholars by accounting evil’s fruits such as sublimation of human spirit and development of community, try to clarify the famous idea of the problem of evil, namely the relativity of evil, much more. Rumi by various expressions proves the relativity of evil, considering it as a necessary thing for this worldly life. Without evil not only a lot of matters would become ambiguous, but also a number of human virtues and arts cannot appear. On the other hand he believes that absolute evil cannot be found in the world and there is relativity even among evils themselves.
    Keywords: Rumi, Masnavi, Good, Evil, the relativity of evil
  • Mohsen Izadi Page 71
    Avecinn has demonstrated matter and potentiality by a law called ''every generated in time is preceded by a potentiality and a matter that latter bears the former" philosophers and theologians who came after avecinna have studied this law, Avecinna's proof and the relation between essential Possibility and Possibility through preparedness. some of them believed that the two Possibilities are homonym and the others believed that they are analogical. First group believed that there is fallacy of equivocation in Avecinna's proof but the second didnt believe so. One of the results of above law is acceptance of body composition from matter and from, so some philosophers such as Sheikh eshraq, Fakhr razi and Khaje nasir who deny this composition cant accept mentioned law. The argue of possibility through preparednees and it's relation with essential possibility was ambiguous until transcendental theosophy but after that, some disciples of this school demonstrated and explained that law and analogical of that two Possibilities and so the validity of Avecinna's proof.
    Keywords: essential possibility, possibility through preparedness, Homonym, Analogy, Avecinna, Mollasadra
  • Nooaldin Akbaikarimabadi Page 93
    Hobbes in the current literature, philosophy, politics, and society as a subtle and sublime, because the key issue of political philosophy and political science as systematic and comprehensive power and the government has explicating Hobbes in Leviathan using mathematical precision and certainty of judgments in the field of politics takes the first step in scientific policyUsing the analogy of the tool or the like and organicLeviathan as artificial man sees Mechanical and physical analysis of human nature and are trying to take that all events and desires, and feelings of human conduct based on the principle explained. Extracts of the book Leviathan is that if people want to enjoy in complete security and compliance rules that aim to create scurity. They are not to the detriment of all its powers to one person or group of persons should bear But most of all it is important to Hobbes in his methodology between the exact sciences (such as geometry and mathematics) and knowledge such as physics and psychology provides And strives to establish the state of the science in the field of Political Studies and the Thus he is good and reasonable method for the analysis of all the issues in a manner similar to known geometric analysis.
    Keywords: Hobbes, the state, political, society
  • Page 133
    In Sadraean Transcendent with proving substantial motion and gradual transition of the substance and nature of the object from potential to actuality, apart from the form and action of the object, proved the original mater to be carrying this potency. This means that rational human soul, after separation from the body have no motion and development. On the other hand, the perfection of the Soul in Purgatory and Resurrection after separation from the physical body has been entered in the religious texts of Islam. The purification of reason and religion as a creature of the Almighty God, are not in conflict with each other. They have embraced the religion of definitive content and tried to solve the problem. Some of them believe in revival of likenesses, has brought in mysticism and the others say that the arguments that prove the original matter are flawed. Some also argue that the immateriality belongs only to God. It should be added that the purpose of the rational soul of man is to attain nearness of infinite existence of God. Thus the perfection of the Soul is not limited to the physical limits, but there is no end to it and shall continue in other worlds. The perfection of the Soul, as mentioned in the verses and hadith, will not be instantaneous. This paper explores some ideas about possibility of substantial motion of the soul apart from the body, suggests the latter expressed as an alternative solution to resolve the problem.
    Keywords: Substantial motion, rational human soul, perfection, Mulla Sadra
  • Mahdi Mohammadi, Amire Motaghy Dadgar, Eman Motaharinia Page 149
    Aim
    the main aim of this study is Content analysis of the articles of philosophical - theological studies journal.
    Methodology
    population, and means: this study is a kind of applied research that has been done by using content analysis. Statistical population consist of 399 published articles which collected by Information checklist tool and analysis by SPSS.
    Findings
    Findings show that about 378 titles (94.7%), from 399 articles, were written and 21 titles (5.3%) were translated articles. Meanwhile, among 379 authors which contributed in this work, 40 authors were women (5.10%) and 339 were men (5.89%). 325 (4.81%)works were the result of individual, and 6.15 % were the result of group works. 48% of woks were written by authors with PhD degree and 2.11% by PhD students. Also, about 35% of articles were written by assistant professors, and 10% by associated professors. Qom University with 112 articles stands in first level and Tehran University, Islamic Azad University, Esfahan University and Alame Tabatabai stand in the following level. 6.25% of articles were in the field if Islamic Philosophy, 8.19% in the field if West Philosophy and 7% in the filed of New Theology.