فهرست مطالب
مجله تاریخ علم
سال یازدهم شماره 1 (پیاپی 14، بهار و تابستان 1392)
- تاریخ انتشار: 1392/05/17
- تعداد عناوین: 6
-
-
صفحات 1-30در این مقاله تحریرهای طوسی و مغربی، از راه تحقیق در ویژگی های هر یک و تفاوتهای آنها با یکدیگر، بررسی می شود. طوسی در تحریر اکر تئودوسیوس به چارچوب ظاهری متن اصلی پایبند بوده است؛ در عین حال با اضافه کردن اصول موضوعه و چند قضیه مقدماتی به استحکام ساختار ریاضی این رساله افزوده است و جملاتی را که خود به متن اضافه کرده است با عبارات مشخصی چون «اقول» و «فی بعض النسخ» از متن اصلی جدا کرده است. شیوه نگارش طوسی نشان می دهد که هدف او فراهم آوردن یک کتاب درسی در زمینه اکر بوده است؛ عبارات او موجز و دقیق اند و همه قضایا با اثبات همراه است. از این تحریر نسخه های متعددی در دست است که مهم ترین آنها در زمان حیات طوسی کتابت شده است. تنها تحریر دیگر به جا مانده از اکر متعلق به محیی الدین مغربی است. مغربی ساختار ظاهری متن رساله را تغییر داده است، به طوری که برخی از قضایا را ادغام کرده و در مواردی صورت متفاوتی برای بیان قضایا انتخاب کرده است. همچنین وی قضایای مقدماتی بیشتری نسبت به تحریر طوسی به متن افزوده است. از این رساله نسخه های معدودی به جا مانده و مهم ترین آنها نسخه ای است که در زمان حیات مغربی کتابت شده است. در مجموع می توان گفت تغییراتی که طوسی در متن رساله وارد کرده است محتوای ریاضی رساله را غنا بخشیده است؛ اما تحریر مغربی در بسیاری از موارد شامل تغییرات غیر ضروری و ظاهری است و قوت ریاضی تحریر طوسی را ندارد.
کلیدواژگان: تئودوسیوس، تحریر اکر، محی الدین مغربی، نصیرالدین طوسی، هندسه کروی -
صفحات 31-46می توان الاشکال الکریه از منلائوس را مهم ترین اثر در سنت نگارش کتاب های اکر دانست؛ کتاب هایی که با هدف حل مسائل نجوم کروی به رشته تحریر درآمده اند. کتاب اصول از اقلیدس نیز مهمترین اثر درباره هندسه اشکال مسطحه در ریاضی باستان است. در مقاله پیش رو نگارنده بر آن است که با قیاس میان کتاب الاشکال الکریه و اصول اقلیدس، نشان دهد که مقاله اول الاشکال الکریه کوششی جهت بازسازی محتوای مقاله اول اصول برای شکل های کروی است. بر اساس این قیاس، موفقیت ها و محدودیت های او در انجام چنین کاری بررسی می شود و با تکیه بر همنهشتی مثلث ها به تمایزهای قضایای آن در حالت مسطحه و کروی اشاره می شود. در ضمن نشان داده می شود که معادل قضیه بسیار مهم هندسه مسطحه برای مجموع زوایای داخلی مثلث، نخستین بار توسط خواجه نصیر الدین طوسی و در تحریر او از الاشکال الکریه بیان شده است.
کلیدواژگان: الاشکال الکریه، اصول اقلیدس، منلائوس، هندسه کروی، هندسه مسطحه -
صفحات 47-74دارالفنون اولین کانون آموزش های نوین است که نظام مند و هدفدار به آموزش علوم و فنون جدید نظامی پرداخت. آموزش علمی و عملی به شاگردان مدرسه و نیز افواج و صاحب منصبان نظام، تالیف و ترجمه کتاب در حوزه نظامی، امتحان ها و مشق های منظم و تربیت نسلی از شاگردان در حوزه علوم و فنون جدید نظامی و گسترش آموزش های مربوط به آن، از جمله دستاوردهای ارزشمند این مدرسه به شمار می آید. گفتنی است که اوج موفقیت و تاثیرگذاری دارالفنون مربوط به چند سال نخست پس از تاسیس آن (1268-1276ق) است و پس از آن به تدریج دچار رکود گردید. در این مقاله، سعی بر آن است که روند آموزش علوم و فنون جدید نظامی در دارالفنون عصر ناصری بررسی گردد. چگونگی و روش آموزش، عملکرد معلمان، رشته های آموزشی، شاگردان و تالیف، ترجمه و چاپ کتاب های نظامی، مهم ترین مباحث بررسی شده در این پژوهش است.
کلیدواژگان: دارالفنون، علم توپخانه، علم پیاده نظام، علم سواره نظام، ناصرالدین شاه -
صفحات 75-121
سابقه توجه پزشکان و داروشناسان به ابدال (جایگزینی) داروهای ساده با داروهای دیگر دست کم به سده یکم میلادی و اشارات پراکنده دیوسکوریدس در ماتریا مدیکا (در متون دوره اسلامی: هیولی الطب یا الحشائش) بازمی گردد. اما کهن ترین سیاهه ای که از داروهای قابل جایگزینی با یکدیگر به دست آمده، فصل بیست و پنجم از مقاله هفتم کناش پاولوس آیگینایی (بولس اجانیطی) است که در میانه سده هفتم میلادی و بر اساس دیدگاه های جالینوس (129- ح216م) پدید آمده است. گویا پزشکان دوره اسلامی توجه بیشتری به موضوع ابدال ادویه داشته اند و تک نگاری هایی نیز در این باره نوشتند. در این مقاله نشان داده می شود که از میان این آثار، روایتی عربی از متنی منسوب به داروشناسی به نام بدیغورس و رساله ابدال رازی تاثیری چشمگیر بر تقریبا همه آثار داروشناسی دوره اسلامی، تا سده 12ق، داشته اند و البته رساله رازی به نوبه خود سخت تحت تاثیر رساله بدیغورس بوده است.
کلیدواژگان: ابدال الادویه، الاعتماد فی الادویه المفرده، ابن بیطار، ابن جزار، ابن ماسویه، ابوریحان بیرونی، بدل، بدیغورس، جامع الادویه المفرده، الجامع لمفردات، جایگزینی داروهای ساده، رازی، الصیدنه -
صفحات 123-138شکارنامه ملکشاهی یا خسروی کتابی است که در سده 5ق/11م به دستور ملکشاه سلجوقی و سعی خواجه نظام الملک و به دست خواجه ابوالحسن علی بن محمد نیشابوری براساس چندین بازنامه و شکارنامه و به خصوص ترجمه شکارنامه انوشیروانی و مشورت با استادان عهد سلجوقی تالیف شده است. این رساله حاوی یک دیباچه درباب تاریخ بازنامه نویسی در ایران تا سده پنجم و دو بخش در تربیت و معالجه پرندگان و دوندگان شکاری می باشد. متاسفانه این رساله که یکی از مهم ترین منابع تاریخ علم دوران سلجوقیان است به دلیل فقدان نسخ تاکنون معرفی و تصحیح نشده است. نگارندگان در این پژوهش سعی دارند تا با بررسی جوانب مختلف این اثر، سه نسخه از آن را، که به دلیل اشتباه فهرست نویسی در کنج کتابخانه های ایران بدون استفاده مانده است، معرفی نمایند.
کلیدواژگان: ابوالحسن نیشابوری، شکارنامه ملکشاهی -
صفحات 139-157فخر رازی، متکلم و فیلسوف قرن ششم هجری (543-606 ق) آثار بسیاری در حوزه های گوناگون معارف عصر خود نوشته است. گذشته از برخی از نظریات بدیع که در آثار منطقی و کلامی و فلسفی او دیده می شود، بسیاری دیگر از نوشته های او بر پایه منابع دیگری فراهم آمده است که برخی از آنها امروز در دست است و بسیاری از آنها از میان رفته است. تحقیق در این آثار می تواند روشن کند که فخر رازی چگونه منابع خود را برمی گزیده و چگونه در آنها تصرف می کرده است. در این مقاله برخی از مباحث ریاضی که فخر رازی در آثار خود از ابن هیثم، ریاضیدان و فیزیکدان بزرگ قرن چهارم و پنجم هجری، نقل کرده است بررسی می شود و نوع و حدود تغییراتی که فخر رازی در این مطالب داده مورد بحث قرار می گیرد. این پژوهش می تواند پرتو تازه ای بر ارتباط فکری میان اصناف مختلف محققان این دوران مهم از تاریخ فکری تمدن اسلامی – فیلسوفان، متکلمان، و عالمان – بیفکند و نیز میزان رواج برخی از آثار ابن هیثم را در حوزه فرهنگی ایران، تقریبا یک قرن و نیم پس از مرگ او، نشان دهد.
کلیدواژگان: ابن هیثم، جامع العلوم، حل شکوک کتاب اقلیدس فی الاصول و شرح معانیه، شرح مصادرات اقلیدس، فخر رازی، هندسه
-
Pages 1-30This article examines al-Ṭūsī’s and Maghribī’s recensions of Theodosius’ Sphaerica by comparing their features and differences. Al-Ṭūsī adheresto the original text of Sphaerica، however، by adding some postulates and three lemmas، he enriches the mathematical structure of the treatise. Al-Ṭūsī’s composition style reveals that he intended to prepare a pedagogical textbook، his statements are concise and precise and he presents demonstrations for all the theorems. Several manuscripts of al-Ṭūsī’s recension are extant، one of which has been transcribed before his death. The only other extant recension of Sphaerica belongs to Muḥyeddīn Maghribī. Maghribī changes the style of the original text by merging some theorems، changing the demonstrations and modifying the diagrams. Although he inserts some additional lemmas into the text، he leaves some simple proofs incomplete. One of the extant manuscripts of Maghribī’s recension has been transcribed prior to his death. In sum، we can say that Ṭūsī’s recension enriches the mathematical content of the treatise، whereas Maghribī’s recension includes some superfluous and superficial changes and lacks the mathematical force of Ṭūsī’s recension.Keywords: Muḥyeddīn Maghribī Naṣīr al Dīn Ṭūsī Spherical geometry, Taḥrīr Ukar, Theodosius
-
Pages 31-46Menelaus’ Sphaerica can be considered as the most important classical text in the tradition of spherics books، written with the aim of the solution of problems arising in spherical astonomy. Euclid’s Elements is the the most important book on plane geometry. This article aims at a comparative study of Menelaus’s Sphaerica and Euclid’s Elements، to show that Book I of Sphaerica is an attempt to reconstruct Book I of the Elements for the case of spherical figures. We mention Menelaus’ achievements as well as the limits of his project. The topic of the congruent triangles is treated with special reference to the differences which exist between the plane and the spherical cases. We also show that the spherical counterpart of Euclid’s important theorm on the sum of the interior angles of a triangle (Euclid، I/32) has been put forward، for the first part، by Naṣīr al-Dīn al-Ṭūsī in his Recension of Menelaus’s Sphaerica.Keywords: Euclid's Elements, Menelaus of Alexandria, Naṣīr al Dīn al Ṭūsī Plane Geometry, Sphaerica, Spherical geometry
-
Pages 47-74Dār al-Funūn is the first center for systematic modern science education and new military training in Iran. As far as the military disciplines are concerned، theoretical and practical training of the steudents، as well as troops and officers، authoring and translating books on military disciplines، regular examinations and upbringing a generation of students in new military tactics are the most important achievements of this school. The pinnacle of success and effectiveness of Dārulfunūn was the first few years after its establishment (1268-1276 AH) and then the school entered a period of decline. In this paper، we try to sudy on the new military training in Dārulfunūn in Nāṣir al-Dīn Shāh’s era (Nāṣirī era): the methods of teaching، the teachers، educational programs، students، authors and translators of military books are the most important issues discussed in this study.Keywords: Dārulfunūn, Nāṣir al Dīn Shāh, Artillery, Infantry, Cavalry
-
Pages 123-138Shikārnāmeh-ye Malikshāhī (The Malikshāhī Book of Hunting) which is also known as Shikārnāmeh-ye Khusrawī، is a book prepared in the 5th AH/11th AD century by Malikshāh’s order and Niẓām al-Mulk’s patronage. The book’s actual redaction is due to abū al-Ḥassan Niyshābūrī. This book refers to many other books on Falconry and Hunting (Bāznāmeh and Shikārnāmeh) especially the translation of the “Shīkārnāmeh-ye Anūshīrawānī”. It includes an introduction on the history of the writings about hunting in Iran till the 5th century and two part about training and treatment of birds of prey and other hunting animals. Unfortunately، due to some mistakes in manuscripts catalogues، this work، which is one of the most important scientific texts of the Seljuk period، remains unpublished. In this paper، we make a survey of different aspects of this work and introduce three manuscripts which exist in Iranian libraries.Keywords: Abū al Ḥassan Niyshābūrī Shikārnāmi Malikshāhī
-
Pages 139-157Fakhr al-Dīn al-Rāzī، theologian and philosopher of the 12th centuriy (1148-1209)، has a huge literary production in many scholary disciplines of his time. Nothwithstanding some original ideas which are mostly found in his theological and philosophical writings، most of his other works are compilations based on other sources. Some of these sources still exist، while most of the others seem to have been lost forever. Research on the the relation between al-Rāzī and his sources can explicate the way he chose his sources and the degree in which he transformed them. In this paper some of the mathematical themes borrowed by al-Rāzī from the works of Ibn al-Haytham، the great mathematician and physicist of the 10th – 11th century، are analysed and the way he has changed and adapted them to his purposes is discussed. This research can shed a light on the intellectual relations between different types of researchers – theologians، philosophers، and scientists of this important period in the intellectual history of the Islamic civilization. It can also show how the work of Ibn al-Haytham was received in the cultural domain of Iran almost one and a half century after his death.Keywords: Fakhr al Dīn al Rāzī Ibn al Haytham, geometry, Jāmiʿal, ulūm (Compendium of the Sciences), Shrḥ Muṣādarāt Uqlīdis (Commentary on the premises of Euclid's Elements)
©2000-2024 magiran.com All Rights Reserved.