یلدا واژه ای سریانی و به معنی تولد و زایش است. کهن ترین منبعی که به این مفهوم اشاره کرده آثار الباقیه اثر ابوریحان بیرونی است: «نام این روز میلاد اکبر است. گویند در این روز نور از مرز توصان به مرز زیادت خارج می شود.»

در پایان این شب خورشید دوباره جان می گیرد و از این رو ایرانیان باستان دی ماه را خورماه می گفته اند: یعنی ماه خورشید.

روز اول دی ماه را نیز خرم روز می نامیدند. به گمان نیاکان ما در شب یلدا میان روشنایی و تاریکی یا میان نور و ظلمت مبارزه درمی گیرد و مردم برای کمک و یاوری به نور تا صبح باید بیدار بمانند. به گفته استاد ژاله آموزگار «آنها به این ترتیب به فرشته پیمان، فرشته