آرشیو دوشنبه ۱ بهمن ۱۳۹۷، شماره ۳۳۴۸
ادبیات
۸
عطف

جهان بی مرز

شرق: «از آخر به اول. می تونم از اینجا شروع کنم و برگردم به عقب، به خونه، وقتی که هنوز بمب ها مزرعه رو آتش نزده بودن و مادر زنده بود. برگردم به عقب، وقتی پدر و مادرم جوون بودن و خوشحال بودن از اینکه دخترشون به دنیا اومده. برگردم به عقب، به زمانی که هیچ کدوم از اونها نبودن، و عقب تر، وقتی که اینجا فقط یه بیابون بود، که سرخ پوست ها توش اسب سواری می کردن، برگردم به عقب، به جایی که آدم ها روی زمین زندگی می کردن، اما هیچ چیزی به اسم سرزمین نبود، هیچ مرز و هیچ سرحدی. برگردم به عقب، عقب تر، به جایی که همه جا آب بود. یه اقیانوس بزرگ و نهنگ ها توش آزاد بودن که هرجا دلشون می خواد برن و هیچ ساحلی نبود که خودشون رو توش بندازند، آزاد آزاد». اینها را دخترک نمایش نامه «ناکجا»ی محمد رضایی راد می گوید. دختری که به همراه پدری که بینایی اش را از دست داده، آواره و حیران راه بیابا ن هایی را پیش گرفته که نمی داند به کجا می رسد. او اما نه می تواند به عقب برگردد و نه می داند که چه چیزی پیش رویش انتظارش را می کشد. او در وضعیتی گیر افتاده که اگرچه خودش هیچ نقشی در پدیدآمدن آن نداشته اما همه زندگی کنونی و شاید آینده اش را در آن باخته است. دخترک نمایش نامه که هنوز در جهان عروسک ها و قصه هایش به سر می برد، کودکی و زندگی اش را در جنگ باخته است و به دنبال رسیدن به جایی آن سوی دریا، راهی را پیش گرفته که از یک سو سربازان در کمینش هستند و از سوی دیگر تروریست ها. در ذهن دخترک اما جنگ معنایی ندارد، آن چنان که مرزها و تقسیم بندی های سیاسی هم معنایی ندارند.

رضایی راد در «ناکجا»، تصویری به دست داده که به روشنی تصویری از جهان کنونی ماست. جهانی که در درون مرزها محصور شده و سایه جنگ و نابودی و مرگ بر آن سایه انداخته و با این حال دخترک نمایش نامه یکه و تنها در جست وجوی آرزوهایش است: «خب پدر تو هنوز نیستی و مادر تو هم هنوز نیستی. اما من هستم. فقط خودمم و خودم و حالا می خوام یه بار دیگه داستان رو تعریف کنم. از اول یه جور دیگه و شما رو به دنیا بیارم، یه جور دیگه، جوون، زیبا، شاد. و یه بار دیگه همه چی رو از اول، از همون اول اول که هیچی هنوز نیست و فقط یه اقیانوسه شروع کنم، همه چی رو دونه به دونه تعریف کنم و به وجود بیارم، اما یه جور دیگه، یه داستان که همون جوری شروع می شه، اما همون جوری تموم نمی شه. نباید بشه. سرزمین ها را یه بار دیگه می سازم، بدون مرز، و آدم ها رو دونه دونه بدون نژاد. آماده اید؟ من شروع می کنم. یکی بود یکی نبود…». نمایش نامه «ناکجا»ی رضایی راد به تازگی به همراه دو نمایش نامه «عروسی شغال» و «بر فراز برجک ها» در نشر بیدگل منتشر شده اند. ایده اسارت در مرزها از سال ها پیش برای رضایی راد مطرح بوده و می توان آن را در نمایش نامه «بر فراز برجک ها» که مربوط به ابتدای دهه هفتاد است هم دید.

«براساس دوشس ملفی» نمایش نامه دیگری از رضایی راد است که البته به همراه نغمه ثمینی نوشته شده و این نیز مدتی پیش در نشر بیدگل به چاپ رسید. این نمایش نامه بر اساس «دوشس ملفی» جان وبستر نوشته شده و در نه صحنه روایت شده است. آن طورکه نویسندگان نمایش نامه نوشته اند، ابتدا قرار بوده آنها «دستی به سر روی» دیالوگ های «دوشس ملفی» بکشند تا قابلیت اجرا پیدا کنند و صحنه ای شوند. اما کار به اینجا ختم نمی شود و در آخر متنی پدید می آید که هم بازخوانی متن اصلی است و هم درواقع بازآفرینی و نگارش دوباره متن و تغییر زبان و ساختار و شخصیت های متن. بااین حال در متن ثمینی و رضایی راد طرح اصلی نمایش نامه و سه امکان تماتیک اصلی یعنی عشق، انتقام و قدرت حفظ شده است. ثمینی و رضایی راد در بازنویسی متن، پرده بندی که سنتی کلاسیک است را کنار گذاشته اند و نمایش نامه را به کلی یکپارچه بدل کرده اند. آنها اگرچه شخصیت های اثر را از نو نساخته اند اما ظرفیت های پنهانشان را «با توجه به مناسبات پیچیده انسان معاصر» آشکارتر کرده اند. ثمینی و رضایی راد در ابتدای کتاب مقدمه ای با عنوان «براساس خودبودگی» نوشته اند که در بخشی از آن می خوانیم: «متن دوشس ملفی می تواند خودش را با جهانی که ما در آن زندگی می کنیم منطبق کند. می تواند خاکش را بتکاند و از چند قرن پیش، درست از آغاز قرن هفده، خود را به زمان معاصر پرتاب کند و امروزی شود. شاید این خصیصه کلی بسیاری از نمایش نامه های هم دوره جان وبستر باشد و از همه بیشتر نمایش نامه های شکسپیر. اقتضای سبک و سیاق باروک در نمایش نامه های آن دوران پیرنگ های بسیار پرشاخه با شخصیت های بسیار است که همه جان دارند و همه قرار است همراه با رنسانس در آفرینش دوباره انسان هم نوا شوند؛ و این لایه های داستانی و این شخصیت های تودرتو با انگیزه های انسانی و پیچیده، غالب نمایش نامه های انگلیسی قرن شانزدهم و هفدهم را مستعد تفسیر و بازخوانی می کند».