ماهنامه معرفت
سال هفدهم شماره 4 (پیاپی 127، تیر 1387)

در مباحث پیش روی درصدد شناسایی ویژگی های بندگان خدا در سخنان اهل بیت علیهم السلام هستیم. بدین منظور، خطبه 87 نهج البلاغه را محور مباحث خویش قرار می دهیم که در بخش اول آن، امیرمؤمنان علیه السلام سی و سه ویژگی ممتاز برای محبوب ترین بندگان خدا برمی شمارند. گرچه در ظاهر، این ویژگی ها به تقوا پیشه گان، بندگان سالک و عارف خدا نسبت داده شده اند، اما حقیقت آن است که حضرت در پی معرفی و شناساندن خصایص خویش و فرزندان معصوم خود علیهم السلام هستند؛ خصایصی که تنها در آن حضرت و فرزندان معصوم ایشان علیهم السلام گرد می آیند و سایران نمی توانند به همه آن خصایص، آن هم عالی ترین مراتبش، متصف گردند.
دراین مجموعه از سخنرانی ها، استاد مصباح به بیان شرح و تفسیر ویژگی های بندگان سالک خدا در نهج البلاغه می پردازد.

«کعبه» مقدس ترین معبد اله ی است که عمر ی به دراز ی حیات این جهان دارد و همچون نگین ی بر تارک هست ی، درخشش خویش را در ظلمت دیجور این عالم فان ی استمرار می بخشد. انتساب تشریع ی به خالق هست ی، قدمت زمان ی، معمار ی و تجدید بنا توسط پیامبران عظیم الشان اله ی، قبله گاه انبیا و اولیا مورد احترام همه امت ها، تجل ی گاه توحید، مهبط وح ی، هدایت گر عالمیان، مایه قوام و استوار ی مردم، کانون امنیت و آسایش، عامل پیوند مؤمنان عالم، کانون طلوع اسلام و بعثت پیامبر اکرم صل ی الله علیه و آله، محل تولد امیرمؤمنان علیه السلام، محل ظهور منج ی عالم بشریت و کانون برگزار ی مراسم عظیم عباد ی سیاس ی حج؛ برخ ی از برجسته ترین ویژگی های این حرم قدس ی است.
این نوشتار با رویکرد ی ارتباط ی، نقش و کارکرد خانه کعبه را به عنوان محور ی ترین کانون ارتباطات متنوع امت اسلام تحلیل کرده، ظرفیت های بالفعل و بالقوه آن را در جهت وحدت و اتحاد امت اسلام به عنوان یک راهبرد تعیین کننده برجسته می سازد.

پیش بین ی آینده جهان همواره مورد توجه و علاقه آدم ی بوده است. امروز که جهان شاهد تحولات سریع و فراگیر در عرصه های گوناگون حیات بشر ی است و انقلاب ی عظیم در ارتباطات و تعاملات رخ داده و بحث از جهان ی شدن یا جهان ی ساز ی مطرح است، این اهتمام فزون ی یافته است.
در این مقاله، نخست به وضعیت هویت ی افراد در دنیای نوین و موقعیت دین از منظر جامعه شناسان اشاره شده و شواهد ارائه شده حاک ی از این موضوع است که افزایش آگاه ی فرهنگی جهان، که ناشی از توسعه ارتباطات و تعاملات است، بستر مناسب ی برای گزینش عقلان ی فراهم آورده است. در این محیط، دین واجد ویژگی عقلان ی فرصت عرضه خود را در گستره جهان خواهد یافت. بر همین اساس، به آمار گرایش افراد در نقاط گوناگون جهان به اسلام و نیز برخ ی از مؤلفه های جهان شمول ی اسلام، که بر سرعت این پدیده می افزاید، اشاره شده است.

علما توانستند با بسط فرهنگ تشیع، نوع ی بیدار ی خاص در مردم ایران به وجود آورند و برای بسط این فرهنگ، از عنصر «سیاست» و «حکومت» به خوب ی استفاده کردند. آنان ابتدا با نفوذ در دربار شاهان مغول و سپس همکار ی با دستگاه سلاطین صفو ی، توانستند فرهنگ تشیع را در بین عامه مردم ایران بسط دهند. اما در عین حال، اولا، هرگز به این سلاطین مشروعیت ندادند، ثانیا، هیچ گاه در دستگاه سلاطین ذوب نشدند، بلکه همواره فاصله معنو ی خود را با آنها حفظ می کردند و این بر جذابیت آنها می افزود. نتیجه آن شد که با بسط فرهنگ تشیع، فرهنگ های محل ی و قوم ی در تحت فرهنگ اصل ی، که همان فرهنگ مذهب ی تشیع است، دارای یک هویت مشخص مل ی گشتند و نتیجه این تکامل در مردم ایران بسط نظر ی و عمل ی نظریه «ولایت فقیه» بود که در مشروطه شکل نازل و اجمال ی آن اتفاق افتاد و شکل کامل و تفصیل ی آن در انقلاب اسلامی رخ نمود.

نوشته حاضر در پ ی ارائه یک ی از شیوه های پیشنهاد ی برای ارتباطات فرهنگی است که از دو بخش استراتژ ی و تاکتیک های انتقال فرهنگ تشکیل شده است. در بخش استراتژ ی، اجمال ی از فرهنگ ناب تشیع بررس ی گردیده است که برای طرح، انتقال و احیای آن در نسل های جدید و جوان است. بر این اساس، بهترین شیوه فرهنگ ساز ی ایجاد ارتباطات انسان ی است که با تشکیل و تقویت گروه های هم سان، در هر جا، می توان شرایط ی را فراهم ساخت تا تعداد ی از نوجوانان یا جوانان گرد هم جمع شوند و با نظارت مستقیم یا غیرمستقیم مربیان آموزش دیده، هدایت و حمایت شوند تا پس از مدت کوتاه ی، در یک فضای گرم و صمیم ی و با کمک مربیان مجرب و متخصص، فرهنگ پذیر ی و فرهنگ ساز ی لازم در آنان صورت گیرد.

مشارکت سیاس ی برای هر نظام سیاس ی دارای آثار و پیامدهای ی است: ثبات و کارآمد ی هر نظام سیاس ی، همواره نیازمند تایید و به رسمیت شناختن آن از سو ی مردم است؛ زیرا مردم، در همه نظام های سیاس ی نقش اول را در کارآمد ی نظام خویش ایفا می کنند. از منظر دین ی نیز مردم در کارآمد ی و فعلیت یافتن قدرت مشروع و حاکمیت دین ی، نقش برجسته ای دارند. به راست ی مشارکت سیاس ی به چه معناست، چه نوع فعالیت های ی مشارکت سیاس ی محسوب می شود؟ آیا نظام های ی که عالمان دین در آن صرفا ناظر هستند و از دور دست ی در مسائل حکومت ی دارند و تدبیر سیاست با نظارت کل ی دین صورت می گیرد، می توانند نظام دین ی تلق ی شوند؟ آیا نظام های دین ی و نظام های ی که تدبیر امور سیاس ی و اجتماع ی را تابع ی از دین می دانند، به ویژه نظام های دین ی مبتن ی بر الگو ی ولایت مطلقه فقیه، می توانند نظام های مردم سالار باشند؟ مشارکت مردم ی در این نوع نظام ها چگونه تحقق می پذیرد؟ این مقال، در پ ی پاسخ به این گونه سؤالات تدوین یافته است.

اکنون سال ها پس از آغاز قیام حضرت امام خمین ی قدس سره و پایه گذار ی نظام مقتدر اسلام ی، در حال ی که در سایه چتر حمایت ی و تشویق ب ی وقفه دشمنان شناخته شده اسلام، گروه ی از روشن فکران غرب زده به گونه ای بنیادی در خدمت تحقق تفکر جدای ی دین از سیاست هستند و با اشاعه این اندیشه، سع ی در جداساز ی حاکمیت دین از عرصه اداره جامعه را دارند، اندیشه های امام راحل صبغه جهان ی پیدا کرده است. ایشان با ارائه مکتب سیاس ی اجتماع ی اسلام، خط بطلان ی بر همه تلاش های فرهنگی و سیاس ی دشمنان اسلام در طول یک قرن و نیم گذشته کشید که سع ی کرده بودند اسلام را به کل ی از عرصه زندگ ی جامعه بیرون برانند.
ویژگی بارز اندیشه های اجتماع ی امام خمین ی قدس سره هویت دین ی آن است که اندیشه ای متفاوت از اندیشه سکولار غرب ی مطرح کرد.
در این مقاله، سع ی شده است با اشاره به اندیشه های اجتماع ی امام راحل، به حاکمیت دین در عرصه های اجتماع ی و اداره جامعه پرداخته شود تا ب ی پایگ ی اندیشه های سکولار و اندیشه های ی که قصد دارند اسلام را از عرصه زندگ ی اجتماع ی بیرون برانند، اثبات شود.

ابونصر فاراب ی در بسیار ی از علوم زمان خود متبحر بود، به گونه ای که در برخ ی از علوم، از جمله علوم دقیقه شایسته عنوان «بینانگذار» گردید. البته جای خرسند ی است که این عناوین هرگز موجب نشد تبحر و ی در علوم دیگر نادیده گرفته شود. از این رو، اندیشه اجتماع ی و ی از جمله موارد ی است که در کنار فلسفه، همواره نام فاراب ی را به مجامع علم ی کشانده و مورد تضارب آراء متفکران قرار گرفته است. با این حال، به نظر می رسد جای طرح یک ساختار نظر ی از این اندیشه، به شیوه ای که بتوان آن را با اندیشه های دیگر متفکران اجتماع ی مقایسه نمود خال ی است. در این مقاله، سع ی بر آن است با مرور ی دقیق بر اندیشه اجتماع ی فاراب ی، تا حد توان این خلا برطرف گردد.