نشریه علوم و تکنولوژی محیط زیست
سال دهم شماره 1 (پیاپی 36، بهار 1387)

متیل ترشیو بوتیل اتر(MTBE) از ترکیبات اضافه شونده به بنزین است که کاربرد آن در افزایش عدد اکتان سوخت به منظور بهره وری بیشتر از بنزین می باشد. MTBE از طرف سازمان حفاظت محیط زیست امریکا به عنوان یک ماده مضر با احتمال سرطان زایی بالا طبقه بندی شده است. همچنین RCRA نیز این ماده را در لیست مواد خطرناک خود قرار داده است. این ماده از مخازن زیر زمینی نگه داری سوخت در مراکز پخش فراورده ها و سایر منابع نگه داری آن نفوذ کرده و وارد محیط خاک می شود. ویژگی های خاص فیزیکی و شیمیایی MTBE موجب نفوذ سریع این ماده در خاک و ورود به آب های زیر زمینی می گردد. خاک رس اصلاح شده، حاصل تغییراتی است که در ساختار شیمیایی بنتونیت معمولی انجام گرفته و دارای خاصیت جذب هیدروکربن ها می باشد.
در این تحقیق آزمایش های تورم آزاد و همچنین جذب خطی برای بررسی کارایی رس های اصلاح شده به عنوان جاذب MTBE مورد استفاده قرار گرفته است. افزایش حجم نمونه خاک رس اصلاح شده در آزمایش تورم آزاد از cm32 به مقدار متوسط cm3 95/11 نشان دهنده 5/497% افزایش حجم در تماس با MTBE بوده است. همچنین کاهش چشم گیر غلظت MTBE محلول در آب، در هر 4 نمونه آزمایش ایزوترم های جذبی همگی کارایی خاک های رسی اصلاح شده در برطرف نمودن MTBE از محلول را نشان می دهد. مقادیر جذب MTBE از محلول توسط خاک رس اصلاح شده از 07/82 تا 11/95 % متغیر بوده و میزان جذب متوسط حاصل از کل آزمایش ها برابر 41/89 % تعیین گردید.

استفاده از ترکیب ها آلی قلع یا ارگانوتین ها در رنگ های دریایی (رنگ-های مورد استفاده در سازه ها و شناورهای دریایی) تحت تاثیر محدودیت ها و ممنوعیت های بین المللی قراردارد، اما با وجود قوانین بین المللی، استفاده از این ترکیب ها در ایران به طور غیررسمی ادامه دارد که مصرف گسترده این مواد و ورود آن به محیط های دریایی، به مرور منجر به آلودگی موجودات آبزی اکوسیستم دریا می شود. به همین دلیل تعیین مقدار این ترکیب ها در محیط دریا از اهمیت بسیاری برخوردار است. در تحقیق حاضر، به منظور تعیین مقدار جذب و آستانه جذب تری بوتیل تین کلراید از طریق غذا، از گونه ای بومی از ماهی های خلیج فارس به نام اسکات (Scatophagus argus) استفاده شد. غذای مورد استفاده برای تغذیه ماهی ها با چهار غلظت (μgml-1 0/0، 00264/0، 0264/0، 0528/0) آلوده گردید و در دوره های زمانی 7، 14 و 21 روز نمونه برداری از ماهی های مورد آزمایش با در نظر گرفتن 3 بار تکرار صورت پذیرفت. در نهایت تشخیص تری بوتیل تین کلراید طی 4 مرحله استخراج، پاک سازی، تغلیظ و شناسایی با استفاده از دستگاه کروماتوگراف گازی مجهز به ردیاب گیرنده الکترون (GC-ECD) انجام گرفت. در طی 21 روز آزمایش های آکواریومی میزان جذب متفاوتی در زمان های مختلف از این ترکیب مشاهده شد. علاوه بر این با استفاده از این دستگاه با حد تشخیص ngg-1 1/0، آستانه جذب برای این ترکیب μgml-1 0264/0تعیین گردید.

رنگ های مصنوعی از جمله مواد آلوده کننده طبیعت به شمار می آید که همراه با پساب کارخانجات صنعتی وارد محیط شده و نهایتا باعث آلودگی اکوسیستم های طبیعی از جمله خاک، آب های سطحی و زیرزمینی و موجودات زنده می شود. رنگ های آزو متداول ترین رنگ های به کار رفته مصنوعی است و در بین آن ها رنگ های راکتیو ((reactiveبه خاطر حلالیت بالا در آب و تجزیه پذیری پایین به عنوان مساله سازترین ترکیبات در پساب های صنایع نساجی شناخته شده است. هدف از این مطالعه جداسازی و شناسایی میکروارگانیسم های بومی برتر تجزیه کننده رنگ از پساب رنگ رزی بوده است و از میان 15 سویه میکروبی جدا سازی شده از پساب رنگ رزی یکی از کارخانجات نساجی در تهران، یک سویه باسیل گرم منفی بی هوازی اختیاری (Shewanella putrefaciens (که قدرت زیادی در رنگ بری رنگ های آزو به خصوص رنگ reactive black 5 داشت، خالص (از بین سویه های باکتریایی و قارچی متنوعی که در محیط پساب موجود بود، خالص سازی گردید یعنی با تجدید کشت، کلنی تک از آن به دست آمد) و بر اساس آزمایش های بیوشیمیایی و ژنتیکی S rRNA16شناسایی گردید.ژنتایج نشان می دهد که این سویه عمل رنگ زدایی را در حضور یک منبع کربن و انرژی خارجی در مدت زمان کوتاه تری انجام می دهد. تیمار این رنگ توسط سویه Shewanella putrefaciens، در طی مدت زمان 12 ساعت قادر به تجزیه 80 % از رنگ بود و در مدت زمان 24 ساعت عمل رنگ بری حدود 100 % صورت گرفت. رنگ بری در محیط پایه نمکی هنگامی که رنگ به عنوان تنها منبع کربن و انرژی محسوب می شد در عرض 48 ساعت، 85% بوده است. سویه Shewanella putrefaciens در دمای C ̊30،pH 5/6-6، دور همزن rpm 150 و غلظت رنگppm 200 بیشترین توان رنگ بری را دارد. منبع ترجیهی کربن، ساکارز بود و در محیط واجد عصاره مخمر به عنوان منبع نیتروژن رنگ بری بهتر صورت گرفت و در نهایت سلول های فاز لگاریتمی رشد، بهترین فعالیت را نشان داد.نظر به این که سویه جداسازی شده فوق Shewanella putrefaciens))عمل رنگ بری را در مدت زمان بسیار کوتاهی انجام می دهد و حتی به صورت اتوتروفی نیز این عمل صورت می گیرد، استفاده از این باکتری در تصفیه بیولوژیک پساب های واجد رنگ های صنعتی می تواند کمک موثری در تصفیه و استفاده مجدد این گونه آب ها باشد.

در تحقیق حاضر شدت آلودگی های معدنی رودخانه شیرود واقع در غرب استان مازندران (7 کیلومتری شهرستان تنکابن) از طریق مطالعات ژئوشیمی زیست محیطی مورد بررسی قرار گرفته است تا از این طریق با تدوین شاخص های شدت آلودگی بتوان معیارهای توسعه پایدار را رعایت نمود. بدین منظور مجموعا 7 نمونه رسوبی از بالا دست رودخانه تا مصب جمع آوری گردید و غلظت کل عناصری چون مس، روی، سرب، وانادیوم، نیکل، منگنز و آهن توسط دستگاه جذب اتمی اندازه گیری شد. جهت برآورد شدت آلودگی در رودخانه مذکور از شاخص ژئوشیمیایی (Igeo) و فاکتور غنی سازی (EF) استفاده به عمل آمد. در نهایت با مقایسه دو شاخص یاد شده و کمی نمودن شاخص EF و معادل سازی EF به Igeo نتایج تحقیق نشان می دهد که شدت آلودگی عناصر مذکور در دو ایستگاه مصب و سلیمان آباد (بالا دست رودخانه) به این شرح می باشد: عناصر آهن و منگنز در حد طبیعی قرار دارد که حاکی از جذب بسیار ضعیف (بدون آلودگی) در محیط می باشد و عناصر وانادیوم و نیکل در رده جذب ضعیف (بدون آلودگی تا آلودگی بسیار کم) قرار داشته و عناصری چون مس، روی و سرب در طبقه بندی جذب متوسط (آلودگی بسیار کم تا کم) تا جذب شدید (آلودگی زیاد تا شدید) قرار گرفته است. بنابراین از تلفیق دو شاخص یاد شده تدوین شاخص توسعه پایدار در شناخت آلودگی های زیست محیطی امکان پذیر است.

به دلیل سمیت کادمیوم و خاصیت تجمعی آن در بافت های موجودات زنده، توجهات زیادی نسبت به آن وجود دارد. در این پژوهش حذف کادمیوم توسط خاک رنگ بر مستعمل و دورریز صنایع روغن نباتی پس از آماده شدن به روش حرارتی در کوره خلا، مورد بررسی قرار گرفت. جاذبی که به این ترتیب آماده شد قابلیت جذب یون های فلزی مانند کادمیوم را در محیط های آبی دارد. همچنین چگونگی بهبود شرایط عملکرد این جاذب مورد بررسی قرار گرفته و بهترین شرایط جذب از نظر غلظت ورودی، pH و مقدار جاذب تعیین گردید. بالاترین بازده وظرفیت جذب برای دو نمک آلی و معدنی کادمیوم (استات کادمیوم و سولفات کادمیوم) مورد مطالعه قرار گرفت. منحنی های ایزوترم جذب در سه حالت لانگمیر و B.E.T و فروندلیچ طبق داده های به دست آمده،رسم و مشخص شد که جذب کادمیوم توسط جاذب مذکور از مدل لانگمیر با 98/0 = R2 پیروی می کند. ضمنا بیشترین میزان جذب مربوط به نمک سولفات کادمیوم توسط جاذب مذکور(به میزان mg/g 1234/0) می باشد و بازده جذب، در این حالت برای غلظت ورودی 10 میلی گرم در لیتر برابر با 2/68% است. غلظت جاذب نیز 5/3 گرم در لیتر در نظر گرفته شده است. با افزایش pH و زمان ماند می توان مقدار جذب را توسط جاذب مذکور افزایش داد.

تولید برق فواید زیادی برای جامعه دارد و در عین حال باعث صدمات جبران ناپذیر و ناخواسته ای همچون آسیب رسانی و تخریب محیط زیست می شود. در بررسی فن آوری های مختلف تولید برق و اثرات زیست محیطی باید همواره هزینه های اجتماعی را در نظر قرار گرفت. در این تحقیق هزینه های اجتماعی SO2 منتشره از نیرو گاه برق شهید رجایی محاسبه شده است.
سوخت مصرفی این نیرو گاه گاز طبیعی، مازوت و گازوئیل است. ظرفیت نیروگاه 2000 مگا وات و دارای یک واحد سیکل ترکیبی متشکل از 6 واحد گازی 112 مگا وات و 3 واحد بخاری 125 مگا وات و یک واحد بخاری متشکل از 4 واحد بخاری 250 مگا واتی می باشد.
به منظورمحاسبه هزینه اجتماعی، هزینه های خصوصی و خارجی برای هر واحد نیروگاه به طور جداگانه محاسبه گردیده است. هزینه های خصوصی آن شامل هزینه تعمیر و نگه داری، هزینه سرمایه گذاری و هزینه سوخت می باشد. هزینه سوخت برای هر واحد بخاری و سیکل ترکیبی با توجه به قیمت های یارانه ای و فوب خلیج فارس محاسبه شده است و در نهایت هزینه های خصوصی نیروگاه معادل652،257 و 534،371 ریال بر کیلو وات ساعت برآورد شده است. دی اکسید گوگرد منتشره ازنیروگاه با استاندارد بین المللی هوای آزاد در دو وضعیت عادی و حداکثر بار و در چهار فصل سال مقایسه گردیده و هزینه های خارجی آن برابر 262،096 و 421،226ریال بر کیلو وات ساعت محاسبه شده است. از مجموع آن ها هزینه اجتماعی طی 8 سناریو به دست آمده است. نتایج بررسی هزینه های اجتماعی واحد بخاری و سیکل ترکیبی نشان می دهد که هزینه اجتماعی واحد بخاری در دو فصل پاییز و زمستان به دلیل بالا بودن مصرف سوخت مازوت دراین دو فصل بیشتر است.

اکسی آنیون های سمی تلوریت و کرومات به وفور در پساب های صنایعی مانند دباغی، آبه کاری، نساجی و... دیده می شود که با حلالیت بالا وارد محیط زیست و آب های زیرزمینی می گردد. مواد یاد شده اثرات مخرب بر DNA و گروه های تیولی آنزیم ها داشته و با ایجاد نکروز کبدی، سرطان و... اثرات زیان آوری بر سلامتی انسان و حیوانات دارد. میکروارگانیسم ها و بالاخص باکتری ها نقش بسیار مهمی در حذف زیستی فلزات داشته و در بیوتکنولوژی کاربرد دارند. هدف این مطالعه جداسازی باکتری های مقاوم از پساب صنایع، تعیین حداقل تراکم متوقف کننده رشد (Minimum Inhibitory Concentration = MIC) و بررسی احیای زیستی در سویه هایی با MIC بالا بود. از 108 سویه جدا شده از پساب های صنعتی ایران، کوکسی گرم مثبت KWT2 توانایی بالایی در حذف اکسی آنیون های سمی تلوریت و کرومات در محدوده وسیعی از عوامل مانند pH (5/5 تا 5/10)، دما (25 تا 40 درجه سانتی گراد)، دور همزن (rpm 200 150 100 50) و تراکم های مختلف اکسی آنیون های تلوریت پتاسیم و کرومات پتاسیم (04/0 تا 1 میلی مولار) تحت شرایط هوازی نشان داد. بیشینه حذف تلوریت در pH5/7، دمای°C35 و دور150 و بیشینه حذف کرومات درpH 8، دمای°C35 و دور 100 به دست آمد. ویژگی های مرفولوژیک، فیزیولوژیک، بیوشیمیایی و آنالیز فیلوژنتیکی بر مبنای 16S rDNA، نشان داد که سویه KWT2 جزو جنس میکروکوکاسه می باشد. با استفاده از تکنیک اسپکتروفتومتری با معرف های دی اتیل دی تیوکاربامات (λmax 340) و دی فنیل کاربازید (λmax 540) این باکتری در مقایسه با سایر باکتری ها در کمترین زمان بیشترین میزان حذف را نشان داد که این مساله با تکنیک XRD و اسپکتروسکوپی جذب اتمی تایید گردید. سویه KWT2 می تواند در مجامع بین المللی انتخاب مناسبی برای حذف اکسی آنیون های سمی تلوریت و کرومات از محیط زیست باشد.

با توجه به اهمیت وجود پارک ها در فضای شهری، موضوعات بهداشت، ایمنی و محیط زیست، از جمله موارد مهمی است که قبل از بروز حوادث و همچنین اثرات نامطلوب و جهت رفع نیازهای استفاده کنندگان از پارک ها و به نوعی تمام شهروندان، باید در حوزه طرح ریزی، اجرا، مدیریت و نگه داری مورد توجه قرار گیرد. هدف از این پژوهش، تعیین و بررسی عوامل موثر بر مدیریت بهینه بهداشت، ایمنی و محیط زیست پارک های شهری و ارایه راهکارهای مدیریتی جهت بهبود وضعیت موجود می باشد. بدین منظور، پس از تعیین عوامل موثر در مدیریت بهداشت، ایمنی و محیط زیست پارک های شهری از طریق مطالعات کتابخانه های و بررسی های میدانی، از روش پرسشنامه ای جهت دریافت نظرات مسئولین پارک ها در مورد وضعیت بهداشت، ایمنی و محیط زیست تعدادی از پارک های منطقه پنج تهران، استفاده گردیده و نتایج آن به کمک نرم افزارهای آماری مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است. نتایج بیانگر آن است که میزان مطلوبیت شاخص های بهداشتی پارک های تحت مطالعه با 9/58% از میزان مطلوبیت شاخص های ایمنی آن ها با 2/59% کمتر و از میزان مطلوبیت شاخص های محیط زیستی آن ها با 1/46% بیشتر است. همچنین شاخص های وضعیت مناسب بهداشتی اتاق کارکنان پارک، وضعیت اطلاع رسانی و نصب علایم هشدار دهنده در هنگام عملیات سم پاشی در پارک و وضعیت اقدامات صورت گرفته جهت کاهش آلودگی صوتی در پارک، در سه بخش بهداشت، ایمنی و محیط زیست، به ترتیب با 35%، 3/3% و 3/28%، کمترین میزان مطلوبیت را در پارک های تحت مطالعه به خود اختصاص داده اند.

اولین مشاهدات و شکایات در زمینه اثرات زیان آور ناشی از مواجه با پایانه های نمایشگر تصویری به سال های بعد از 1970 مربوط می شود. اکثرشکایات و ادعاهای کاربران در مورد عوارض و ضایعات ناشی از مواجه با میدان های مغناطیسی و الکتریکی منتشره از VDT شامل: ضایعات چشمی، جوش ها و خارش پوستی، ناتوانی های جنسی- تناسلی، تاثیر بر شیوع سقط جنین خود به خودی، کاهش وزن نوزادان و ضایعات دوران بارداری در میان کاربران VDT می باشد. در این مطالعه جهت ارزیابی اثرات زیان آور میدان های مغناطیسی و الکتریکی منتشره از VDT، 97 نفر از کاربران که بیش از 4 ساعت در روز جلوی صفحه نمایشگر می گذرانند مورد بررسی قرار گرفتند. همچنین برای کسب اطلاعات مورد نیاز مطالعه از یک پرسشنامه استفاده گردید و میدان های مغناطیسی و الکتریکی در ایستگاه کاری کاربران اندازه گیری شد. مطالعه حاضر هیچ گونه ارتباط معنی داری میان تشدید و شیوع عوارض و ضایعات فوق در اثر میدان های مغناطیسی و الکتریکی منتشره از VDT در بین کاربران مورد بررسی نیافت. نتایج مطالعه در برخی موارد بیان می دارد که افزایش طول مدت زمان مواجه دراز مدت با نمایشگر های تصویری باعث تشدید بی نظمی و اختلال در عادت ماهانه کاربران زن نمایشگرها می شود. 199/1 OR= (حدود اطمینان95% 44/1-998/0) همچنین افزایش طول مدت زمان مواجه روزانه با نمایشگر های تصویری باعث تشدید اختلالات بینایی کاربران می شود. 244/1OR= (حدود اطمینان95%: 027/1-507/1). که نتایج مذکور کماکان تاییدی بر نتایج برخی مطالعات پیشین انجام شده در این زمینه می باشد.

این مقاله به بررسی عوامل تاثیر گذار بر باغ ایرانی به عنوان فضایی همسو با ارزش های معنایی و محیطی می پردازد. از این رهگذارابتدا به بازخوانی ریشه های فرهنگی ایرانیان باستان و تاثیر آن بر عناصر و ساختار باغ ایرانی و در بخش دوم تشابهات اعتقادات اسلامی در باغ ایرانی مورد بررسی قرار می گیرد، سپس با دست یابی به مجموعه ای از شاخص های فرهنگی، محیط زیست ایرانی به عنوان فضایی متعهد در برابر فرهنگ و اعتقاد ایرانی مطرح ودانش وفن ایرانی به عنوان عاملی مکمل در کنار عوامل ذکر شده قرار می گیردودر نهایت باغ ایرانی به عنوان اثری حکیمانه و کمال گرا در اصول خویش مطرح می شود. اصول وشاخص های برآمده ازمجموعه عوامل ذکر شده همواره درطول تاریخ باغ سازی ایران درحال تداوم بوده وبا وجود تفاوت در صورت های مادی، اصول و شاخص های اصلی آن همواره حفظ شده و در آینده می تواند توسط معماران منظر مورد توجه قرار گیرد.

به دنبال روش تجربی Thompson و Atchley، آنمومتری لیزر دوپلر (LDA) برای بررسی اثرات ترموآکوستیکی گرادیان دمایی محوری و اینرسی سیال بر جریان آکوستیکی تولید شده در یک رزوناتور استوانه ای شکل موج ایستا که از هوا در فرکانس HZ 308 به طور سینوسی تحریک شده، مورد استفاده قرار گرفت. جزء محوری سرعت جریان فقط در محور رزوناتور و در سرتاسر قطر در دامنه های سرعت 7/2، 3/4، 1/6 و 6/8 متر بر ثانیه و در قسمت شکم امواج، اندازه گیری شد. مقدار گرادیان دمایی در طول دیواره رزوناتور در نتیجه آزمایش های مکرر با رزوناتور احاطه شده با آب، رزوناتور معلق داخل یک مخزن پر از هوا یا رزوناتور پوشیده شده در یک عایق اسفنجی، بین تقریبا 0 تا 8 درجه کلوین بر متر متغیر بود. یک همبستگی معنی داری بین گرادیان دمایی و رفتار جریان به این ترتیب مشاهده گردید: هر چه مقدار گرادیان دمایی افزایش می یافت، میزان جریان کاهش یافته و شکل سلول جریان به طور فزاینده ای به هم می ریخت. سرعت جریان های یکنواخت مشاهده شده منطبق با هیچ یک از نظریه های موجود نبود.

به منظور شناسایی و تخمین جمعیت ماهیان رودخانه نمرود، حد فاصل پل نمرود تا کارگاه تکثیر و پرورش تهران قزل، در خرداد ماه 1383 یک دوره نمونه برداری از ماهیان رودخانه نمرود در ایستگاه ذکر شده با استفاده از دستگاه الکتروشوکر (نوع کوله پشتی) انجام گرفت. نمونه برداری طی یک مرحله و به صورت زیگزاگ در مسیری به طول600 متر صورت پذیرفت و در مجموع 43 قطعه ماهی صید گردید. نتایج نشان می دهد که ماهیان شناسایی شده شامل 6 گونه می باشند: ماهی خیاطه (1782، Bloch) Alburnoides bipunctatus، سیاه ماهی (1844،Valenciennes) Capoeta aculeata، سیاه ماهی (1842، Valenciennes) Capoeta damascina، ماهی سفید (1758،Linnaeus) Leuciscus cephalus، سگ ماهی (1934،Derzhavin) Nemacheilus bergianus و قزل آلای رنگین کمان (1792،Walbaum) Oncorhynchus mykiss. تخمین جمعیت گونه ها نیز با توجه به میزان تراکم هرگونه در نمونه برداری، محاسبه گردیده است. باتوجه به گونه های به دست آمده از ماهیان و موجودات کفزی، نوع بستر رودخانه، دما، سرعت آب و... استنباط می گردد که منطقه مورد مطالعه طبق تقسیم بندی Holcik-Hensel جزء ناحیه Sub Mountain Zone به حساب آید که شامل مناطق ماهیان زرده، ماهیان باله بلند و قزل آلا است. ضمنا قزل آلای رنگین کمان از گونه های بومی رودخانه نمرود نمی باشد بلکه از طریق کانال خروجی کارگاه تکثیر و پرورش وارد رودخانه شده است و با توجه به شرایط مناسب محیطی توانسته است در این منطقه زندگی کند.