فهرست مطالب

فضای جغرافیایی - پیاپی 27 (پاییز 1388)

فصلنامه فضای جغرافیایی
پیاپی 27 (پاییز 1388)

  • 220 صفحه،
  • تاریخ انتشار: 1388/07/20
  • تعداد عناوین: 9
|
  • عبدالسلام ابراهیم پور، مهدی معرفت، هادی نیری صفحه 1
    محاسبه تابش خورشیدی رسیده به یک سطح افقی (کل، مستقیم یا دیفیوز) کاربرد های زیادی دارد. میزان تابش کل رسیده به روی یک سطح افقی در ایران اندازه گیری شده، اما میزان تابش دیفیوز و یا مستقیم به صورت اندازه گیری شده در سطح کشور موجود نمی باشد. در این تحقیق با استفاده از داده های اندازه گیری شده میانگین روزانه تابش کل خورشیدی توسط سازمان هواشناسی کشور برای یک دوره 14 ساله (1992-2005) و همچنین محاسبه تابش مستقیم رسیده به یک سطح افقی از روش ماکسول، میزان تابش دیفیوز محاسبه (تابش دیفیوز= تابش مستقیم تابش کل) و نتیجه با روش های مختلف پیش بینی ارائه شده برای محاسبه تابش دیفیوز مقایسه شده و بهترین روش پیش بینی ارائه شده است. نتایج نشان می دهند که روش ارائه شده توسط بولند برای محاسبه تابش دیفیوز در استرالیا برای اقلیم های مختلف ایران نتایج خوبی می دهد.
    کلیدواژگان: تابش کل خورشیدی، ضریب صافی هوا، سطح افقی، تابش های مستقیم و دیفیوز
  • مهری اذانی، سمیه نیلی احمدآبادی صفحه 23
    رشد شتابان جمعیت کشور و در پی آن گسترش چشمگیر توسعه شهری، باعث افزایش تراکم جمعیت، آلودگی محیط زیست، توسعه بی رویه کالبدی شهرها و عدم توسعه متوازن گردیده است. همچنین افزایش آگاهی های شهروندان برحجم مطالبات و خواسته های آنان در زمینه خدمات شهری افزوده است. از میان خواسته های جمعیت شهرنشین، حل معضل مسکن جایگاه ویژه ای دارد. پاسخ اصولی به این نیاز شالوده توسعه موزون را پی ریزی می نماید. قانون گذاری، برنامه ریزی، تهیه طرح و اجرای شهرهای جدید در ادوار زمانی به شکل های مختلف در کشور یکی از راهکارهایی است که در پاسخ به این موضوع طراحی و اجرا گردیده است. هدف این پژوهش بررسی نقش و ساختار شهری خانه اصفهان و ملک شهر از نمونه شهرهای جدید پیوسته به شهر اصفهان، در خصوص ساماندهی و هدایت توسعه کالبدی شهر اصفهان می باشد. روش پژوهش، توصیفی- موردی و پیمایشی است، محقق از طریق اسناد و مدارک موجود و با استفاده از روش میدانی بسیاری از اطلاعات حاصله را کارشناسی نموده و مورد تجزیه و تحلیل قرار داده است. از یافته های این تحقیق می توان به موفقیت نسبی در دستیابی به اهداف اولیه شهرهای جدید پیوسته خانه اصفهان و ملک شهر اشاره کرد. این موفقیت در برنامه ریزی، طراحی، اقبال عمومی و رسیدن به جمعیت افق طرح و در کنار اینها تخریب اراضی مستعد حومه شمالی شهر اصفهان و همین طور استقرار صنایع آلاینده و اثر شدید آلودگی آنها بر این دو نو شهر می باشد. همچنین نقد و بررسی مقایسه ای طرح شهرهای جدید پیوسته با شهرهای جدید اقماری در زمینه اندازه شهر، فاصله از شهرمادر، هزینه ها، جذب جمعیت، تحقق پذیری و دستیابی به اهداف از یافته های این تحقیق است.
    کلیدواژگان: شهرهای جدید، شهر جدید پیوسته، گسترش شهری، سرریزپذیری جمعیت، ساماندهی شهری
  • ابوالفضل بهنیافر، هادی قنبرزاده، محمدرضا منصوری دانشور صفحه 55
    زمین لغزش ها و دیگر انواع حرکات توده ای دامنه یکی از مخاطرات محیطی عمده محسوب می گردند که غالبا در عرصه های کوهستانی کشور، سکونتگاه های شهری و روستایی و دیگر سازه های عمرانی را مورد تهدید قرار داده اند. سازوکارهای وقوع لغزش ها و مکانیزم های اصلی آنها علاوه بر اثر فعالیت های درونی و بیرونی (اقلیم) متاثر از فعالیت های انسانی (عوامل آنتروپوژنیک) نیز می باشد. این عامل اخیر همراه با دیگر متغیرهای محیطی از جمله سازند زمین شناسی، توپوگرافی و شیب در تحریک دامنه های شمالی زون بینالود نقش مهمی داشته و سالانه خسارات مالی و جانی قابل توجهی را در این منطقه کوهستانی به بار می آورد. در این مقاله سعی گردیده که پهنه بندی خطر وقوع لغزش و دیگر حرکات توده ای مشابه آن در حوضه آبریز کنگ به عنوان یکی از حوضه های کوهستانی متراکم به روش های تحلیل سلسله مراتب زوجی (AHP) و احتمال، مورد سنجش و مقایسه تطبیقی قرار گیرد. نتایج این پژوهش به صورت نقشه های نواحی مستعد لغزش ارایه گردیده است که می تواند برای برنامه ریزان محلی و منطقه ای قابل استفاده باشد. نتیجه نهایی آشکار نمود که روش AHP در مقایسه با روش احتمال انطباق پذیری مطلوب تری در تطابق با یافته های میدانی و برداشت های زمین لغزش ها با GPS از حوضه دارد. در بین معیارهای تاثیرگذار بر وقوع زمین لغزش ها و دیگر حرکات توده ای دامنه ای مشابه، متغیرهای سازند زمین شناسی، کاربری زمین، توپوگرافی و شیب و تراکم زهکشی، بیش ترین وزن را دارا بوده اند. در مجموع از مساحت کل حوضه 9/21 درصد آن در پهنه خطر لغزش بسیار زیاد (شدید) و 3/31 درصد آن در پهنه خطر زمین لغزش زیاد واقع شده که با توجه به واقع شدن در قطب گردشگری منطقه غرب مشهد، خطراتی جدی را برای ساکنان به دنبال دارد.
    کلیدواژگان: خطر زمین لغزش، ناپایداری دامنه ای، سلسله مراتب زوجی AHP، مدل احتمال، کنگ، بینالود شمالی
  • مریم بیاتی خطیبی صفحه 79
    عوامل تکتونیکی از عوامل دینامیکی محسوب می شوند که بر تمامی اجزا سیستم های زهکشی تاثیر می گذارند. حوضه های زهکشی به طور اعم و نیمرخ طولی رودخانه ها به طور اخص، به تغییرات حاصل از فعالیت های تکتونیکی عکس العمل نشان می دهند. نحوه این عکس العمل ها در نیمرخ طولی رودخانه ها، در تغییر در فرایندهای فرسایشی و نهشته گذاری و در الگوی جریان رودخانه ها منعکس می شود. حوضه قرنقوچای (با مختصات'' 27 / ° 46 تا '' 42/ ° 47 طول شرقی و ''58 / °36 تا'' 44 / ° 37 عرض شمالی، واقع در شمال غرب کشور) به عنوان بزرگ ترین حوضه کوهستان سهند، در طول تاریخ فعالیت های تکتونیکی متعددی را تجربه کرده و این فعالیت ها در قالب حرکات نئوتکتونیکی هنوز هم ادامه دارد و آثار این فعالیت ها در تمامی بخش های حوضه، بویژه در بسترجریان رودخانه ها قابل پی گیری است. در این مقاله آثار فعالیت های نئوتکتونیکی در نیمرخ طولی رودخانه ها با استفاده از شاخص SL با انطباق با واحدهای لیتولوژیکی و ویژگی های زمین شناسی مورد بررسی قرار گرفته است. نتایج این بررسی ها نشان می دهد که در بعضی از بخش های حوضه علی رغم یکسان بودن نوع لیتولوژی مقادیر SLبسیار بالا است که این امر حاکی از تحت تاثیر قرار گرفتن نیمرخ طولی رودخانه ها از فعالیت های تکتونیکی و تغییر در فرایندهای نهشته گذاری و فرسایشی است.
    کلیدواژگان: تکتونیک، نئوتکتونیک، شاخص SL، نیمرخ طولی، حوضه قرنقوچای
  • اروج جلالی، سیامک خنجر صفحه 115
    به دلیل موقعیت خاص کرمانشاه و ایران و هم چنین ارتباط دما با سایر پارامترهای اقلیمی و افزایش این عنصر در دو دهه اخیر که عملا بازتاب های مختلفی را در پی داشته، به طوری که اکثر مطالعات اخیر بیانگر افزایش روند دما در سطح جهان می باشند و همین امر مشکلات فراوانی را سبب شده و نسل جدید را مستلزم برنامه ریزی برای آینده گردانیده است. این مطالعه با بهره گیری از داده های سالانه ایستگاه هواشناسی کرمانشاه در خلال سال های آماری 2005-1955 و با استفاده از روش مدل های سری زمانی (ARIMA) و توزیع احتمالاتی به بررسی تغییر اقلیم کرمانشاه با تاکید بر دما پرداخته و سپس دمای سالانه الگوی چند جمله ای مورد آزمون قرار گرفت و بهترین الگو که همان توزیع نرمال باشد بدست آمد. با استفاده از سری های زمانی به پیش بینی دمای 10 سال آینده شهر کرمانشاه پرداخته شد که انتظار می رود طی ده سال آینده دمای کرمانشاه رو به فزونی نهد. میزان افزایش سالانه دما طی ده سال آتی 03/0 درجه سانتی گراد برآورد شده است.
    کلیدواژگان: دما، سری های زمانی، توزیع احتمالاتی، کرمانشاه
  • میر ستار صدر موسوی، میر حیدر طالب زاده صفحه 133
    در این مقاله با روش توصیفی- تحلیلی، سلسله مراتب و تحولات شبکه شهری استان آذربایجان غربی بررسی شده است. پژوهش حاضر سعی دارد به بررسی الگوی پراکنش سکونتگاه های شهری، نظام یابی استقرار شهرها و نحوه توزیع و استقرار جمعیت در آنها بپردازد. در این راستا شهرهای استان بر اساس نتایج سرشماری های عمومی نفوس و مسکن در طی سال های 1335 تا 1385 و با استفاده از مدل های «تحلیل نزدیک ترین همسایگی»، «مرتبه- اندازه» و «ضریب آنتروپی» مورد بررسی و تحلیل قرار گرفته اند. نتایج تحقیق حاکی از آن است که الگوی پراکنش سکونتگاه های شهری استان تصادفی و متمایل به منظم بوده است. به علت وجود نخست شهر ارومیه، سلسله مراتب شهری استان از قانون مرتبه- اندازه تبعیت نکرده و ناهمخوانی و عدم تعادل در سلسله مراتب شهری استان مشخص بوده است. همچنین عدم تعادل در توزیع و استقرار جمعیت و حرکت به سوی نا متعادلی شدید استقرار جمعیت در نقاط شهری استان در طی سال های اخیر وجود داشته است. جهت رسیدن به سلسله مراتب شهری و فضایی بهینه، رعایت عدالت در توزیع امکانات و خدمات و همچنین ایجاد فرصت های یکسان برای شهرهای استان ضرورت دارد.
    کلیدواژگان: شهر، سلسله مراتب شهری، شبکه شهری، مدل، استان آذربایجان غربی
  • امیر گندمکار صفحه 161
    چگونگی توزیع فشار در تراز دریا و ارتفاع خطوط هم‎ فشار (ارتفاع ژئوپتانسیل) در لایه های مختلف جو، بر بسیاری از پدیده های اقلیمی و هواشناختی سطح زمین اثر دارد. یکی از پدیده های اقلیمی با اهمیت باد است که اثرات قابل توجهی بر دیگر پدیده های اقلیمی دارد و همچنین عامل مهمی در زندگی انسان است و فرصت‎هایی را در اختیار انسان قرار می ‎دهد و همچنین محدودیت‎هایی را برای زندگی بشر ایجاد می ‎کند.
    در این پژوهش ابتدا وضعیت آماری میانگین روزانه وزش باد در ایستگاه زابل مورد بررسی قرار گرفت و رژیم سالانه باد در این ایستگاه مشخص شد. پس از آن الگوهای توزیع متوسط فشار روزانه در تراز دریا و همچنین الگوهای هوا در لایه های 850، 700، 500، 300 و 250 هکتوپاسکال در آسیا و اروپا ترسیم و شناسایی شد و سپس ارتباط بین رژیم باد در زابل با توزیع فشار در تراز دریا و الگوهای هوا در لایه های مختلف جو مورد بررسی قرار گرفت و مشخص شد که بین رژیم باد در ایستگاه زابل و توزیع فشار در سطح زمین و الگوهای هوا در لایه های 850، 700 و 500 هکتوپاسکال ارتباط وجود دارد.
    کلیدواژگان: تحلیل همدید، فشار تراز دریا، لایه میانی جو، ارتفاع ژئوپتانسیل، انرژی باد، منطقه سیستان
  • پروین دخت لیوارجانی، علی شیخ اعظمی صفحه 181
    شهرها نقش مهمی را در توزیع جمعیت و توسعه اقتصادی ایفا می کنند. سیاست هایی که سیستم های شهری را تغییر می دهند، می توانند الگوی جدیدی جهت توسعه اقتصادی فضا خلق کنند. با توجه به نقش مهم شهرها در توسعه کشور، قرار گرفتن شهرها به عنوان ابزاری در دست سیاستمدارن، از مسایل عمده و دلیل اصلی پرداختن به موضوع نخست شهری بوده است. در این مقاله به نخست شهری در ایران با توجه به شاخص های موجود نخست شهری در جهان در سال 1385 پرداخته شده است. وضعیت نخست شهری در ایران به همراه سلسله مراتب شهری در 50 سال اخیر مورد بررسی، تطبیق و مقایسه قرار گرفته است. روش مورد استفاده در این تحقیق روش توصیفی- تحلیلی می باشد. اهداف عمده تحقیق عبارت است از: بررسی میزان نخست شهری در سال1385، مقایسه نخست شهری در سال 1385 و سلسله مراتب شهری ایران از سال 1335 تا 1385، تعیین عوامل تاثیرگذار بر نگرش نخست شهری در ایران. نتایج حاصل از تحقیق نشان می دهد که پدیده نخست شهری در ایران بیش از اینکه نتیجه انباشتگی سرمایه و صنعت (کشورهای صنعتی) باشد، نتیجه انباشتگی سیاسی و خصوصیات جغرافیایی (سرزمین) می باشد.
    کلیدواژگان: نخست شهری، سلسله مراتب شهری، شهرنشینی، شهرهای ایران
|
  • Abdool Salam Ebrahimpour, Mehdi Maerefat, Hadi Naiyeri Page 1
    Calculating the solar radiation (global, direct or diffuse) has many applications. The global solar radiation has already been measured in Iran, but the diffuse or direct solar radiation yet has to be measured. In this study, the global solar radiation was measured by IRIMO and direct solar radiation was predicted and the Maxwell method used to calculate the diffuse solar radiation. Results were then compared with many methods for predicating the diffuse solar radiation and the best method extracted was calculated. Finding showed that the Boland method was the best in Iranian cities to predict the solar radiation diffuse.
  • Mehri Azzani, Somayyeh Nilli Page 23
    Rapidly growing population together with city expansion have contributed to an increase in population density, environmental pollution, unprecedented development in the layout of cities and unbalanced development. Moreover, the enhancement of public awareness has led to an increase in people's wants and requirements in social and urban services. Among the needs pertinent to the population of cities the solution to the crisis of housing is of special importance. The response to this basic need establishes the basis for balanced development. Low making, planning, creating new towns in different periods of time in various forms are among the solutions to this problem. This study investigates the role and structure of Khane-Esfahan town and Malekshahr town- compact new towns to Esfahan city- and their role in organization, and guide in layout expansion of Esfahan city.Using a descriptive, sample-based and survey methodology, the researchers investigated and analyzed the data using the relevant document and pilot study. The results of this research can be considered in achieving the preliminary objectives in compact new town of Khane-Esfahan and Malekshahr. The success of this project is in planning, designing, public interest, reaching the desired population as well as destruction of northern-suburban furtive land of Esfahan city. Furthermore, this research studies the existence of pollutant industries and the intense effect of which on these two new towns. In addition, the comparative investigation of the design of the compact new towns to cities satellite towns in terms of size, distance from the metropolitan, expenditure, absorption of population and achieving to the predetermined objectives are among the results of this study.
  • Abolfazl Behniafar, Hadi Ghanbarzadeh, Mohammad Reza Mansouri Daneshvar Page 55
    Landslides and other kinds of mass movements are one of the important environmental hazards that threaten human habitats and other building factors in mountain fields. Mechanism of landslide happening takes influence of anthropogenic factors in addition to external and internal activities of earth. This factor has important role in instigation of north Binaloud Mountain along with environmental variables such as geology formation, topography and slope. The feature changes the shape of Binaloud Mountains. We have tried in this article to produce and measure landslide and other slope instability hazard zoning in Kang watershed as one of the complex mountain basins using analytic hierarchy process (AHP) and probability models. Results of this research have been summarized as landslide susceptible zone map applicable for regional and local planners. Finally, results indicate that AHP method has more adaptation with field examination and landslide reviews with GPS, compared with probability method. The variables of geology formation, landuse, topography, slope and drainage density, have weights among of effective variables on landslides. Generally 21.9% of watershed has located in very high dangerous landslide zone and 31.3% in dangerous landslide zone. This subject threatens tourism in west of Mashhad and is dangerous for human habitats in this area.
  • Maryam. Bayati Khatibi Page 79
    Tectonic factors, affect all segments of drainage systems. Drainage basins in longitudinal profiles, response to all changes of tectonic activity. All these responses are reflected in longitudinal profiles and erosion and depositional processes and also the flow pattern of rivers. Garangoo basin has undergone many types of tectonic activity in its history. These activities continue at present time. Traces of such activities can be found throughout the basin, especially on rivers beds. In this article relics of tectonic activity on longitudinal profiles have been investigated by the use of SL index with an emphasis on lithological and geological units. Results show that SL value is high, unlike lithological and geological units. These results also indicated that tectonic activity affected longitudinal profiles and changes in depositional and erosional processes.
  • Orooj Jalali, Siamak Khanjar Page 115
    Particular position of Iran and Kermanshah Province as well as the relationship of temperature with other climatic parameters and temperature increase at two recent decades have different reflections. As most recent studies show, the worldwide increase of temperature trend cause meny problems. Therefore, planning for future trends is required. Present study has used annual temperature in Kermanshah station (1955-2005) for time series modeling (ARIMA method) and also probability distribution to investigate climate change in Kermanshah. Polynomial pattern of annual temperature. Was then tested Normal distribution was proved as the model expected. By using time series, the 10 year temperature of Kermanshah was estimated. It is expected according to the models findings that during the last 10 year period the temperature of this city has increased. The amount of this increase was estimated at 0.03 Tºc.
  • Mir Sattar Sadr Mousavi, Mir Heydar Talebzadeh Page 133
    Using descriptive–analytical method, this paper reviews the urban hierarchy and changes in the urban network of the West Azerbaijan Province. The paper attempts to review the pattern of urban settlement distribution, city orders and patterns of distribution of population among the cities. To do this, by employing models such as "analysis of nearest neighborhood", "rank-size rule" and "the entropy index", data from 1335 up to 1385 censuses have been analyzed. According to the findings of the research distribution pattern of urban settlements of the Province has been accidental, tending to normal. Due to the existence of primate city of Urmia, the urban hierarchy of the Province has not followed the size-rank rule and unevenness is evident. Furthermore, uneven distribution of population and move towards more uneven population settlement in urban areas has been occurred in recent years. In order to reach an optimum urban and spatial hierarchy, taking into account justice in distribution of facilities and services, and creating equal opportunities for all cities of the Province is a necessity.
  • Amir Gandomkar Page 161
    The pressure distribution on the Earth's surface and geopotential height in various atmospheric layers influence many climatic and meteorological phenomena. Wind is one of the important climatic features affecting significantly other climatic features. It is also an important factor in people's life and provides opportunities and limits for them. In this research first, the mean daily wind speed in Zabol station was studied and the annual wind regime was determined. The distribution patterns of mean daily sea level pressure and map patterns in 850, 700, 500, 300 and 250 HPA layers in Asia and Europe were then illustrated. The relationship between Zabol wind regime and the sea level pressure pattern distributions as well as map patterns in different atmospheric layers was studied. A correlation was found between Zabol wind regime and sea level pressure distribution and map patterns in 850, 700, 500 HPA layers.
  • Parvindokht Livarjani, Ali Sheikh Azami Page 181
    Cities are playing important role in population distribution and economic development. Policies which change urban system can create new pattern for economic development of space. According to the important role of city development, the main cause of attention to primacy city subject is placing the cities as instrument in hand of statements. In this paper the primary city in Iran, with urban hierarchical pattern is considered and investigated and finally compared with the year 1385. The method used in this research was descriptive analytic. The main goals were: 1) studying primary city measures in 1385, 2) Comparing primary city in 1385 urban hierarchical pattern in a half century from 1335 to 1385, 3) Determining effective factors on primacy city phenomena in Iran.Findings indicate that the primacy city in Iran, is a result of industry and capital agglomeration, due to political agglomeration and geographical characteristic (territory).