فهرست مطالب

مطالعات ایرانی - پیاپی 22 (پاییز 1391)

مجله مطالعات ایرانی
پیاپی 22 (پاییز 1391)

  • تاریخ انتشار: 1391/09/27
  • تعداد عناوین: 9
|
  • محمد مطلبی*، فاطمه شیبانی فرد صفحه 1
    «دادستان مینوی خرد» یکی از متن های فارسی میانه زردشتی است. موضوع آن، پرسش های شخصیتی تخیلی به نام «دانا» از شخصیت تخیلی دیگری به نام «مینوی خرد» یا روح خرد، و پاسخ های اوست. این متن، به سبب در برداشتن اندرز و حکم، یکی از اندرزنامه های پهلوی به شمار می رود. علاوه بر این، مطالب اساطیری و گی هان شناختی فراوانی نیز در آن دیده می شود. تالیف آن را به دوره ساسانیان و احتمالا زمان خسرو انوشیروان نسبت داده اند. از نظر مطالعات زبانی بویژه موضوع واژه سازی، در زبانهای ایرانی میانه نیز این متن حائز اهمیت است.
    در فارسی میانه، واژه از نظر ساخت اشتقاقی بر چهار نوع است: بسیط (ساده)، مشتق، مرکب و عبارت. هر یک از این انواع، خود دارای گونه های مختلف است که به روش های مختلف ساخته می-شود؛ به ویژه واژه های مشتق، براساس پیشوندها و پسوندهای مختلف، و واژه های مرکب، براساس نوع دستوری هر یک از دو جزء ترکیب، تنوع و گوناگونی بسیاری دارند. در این پژوهش که بررسی واژه-سازی در این متن است تنها اسم ها و صفت های بسیط و مشتق از نظر ساخت اشتقاقی مورد نظر بوده اند؛ واژه های بسیط بر اساس منشا، به سه دسته و واژه های مشتق بر اساس نوع وند اشتقاقی به دو دسته تقسیم-بندی شده اند. در هر یک از تقسیمات، شیوه ها و الگوهای مختلف ساخت واژه استخراج و با ذکر نمونه هایی ارائه شده است. در پایان، ویژگی های خاص این متن شامل الگوهای کمیاب و خاص، و وندهای کم بسامد و نازایا جمع بندی و ارائه شده است.
    کلیدواژگان: مینوی خرد، فارسی میانه زردشتی، ساخت اشتقاقی واژه، اسم و صفت، بسیط، مشتق، وندهای اشتقاقی
  • محسن طبسی* صفحه 25
    معماری، ظرف زندگی است و زندگی بشر در همه صورت های آن جز در معماری تجلی نمی یابد. معماری نیز متقابلا در زندگی نمود یافته است و از همین رو واژگان معماری، چه در سخن ادیبانه و چه در کلام غیر ادیبانه (یا اصطلاحا عامیانه) همواره به کار می رود؛ لذا، ادبیات عامه نیز، بخشی مهم از ادب پارسی است که شایسته جست و جو برای یافتن واژه های معماری و شهرسازی است و دقیقا از این دیدگاه، ادبیات عامه برای یافتن واژه هایی که نزد مردم و جامعه زنده بوده و کاربرد داشته اند، مرجعی مطمئن تر از ادب کلاسیک و درباری (ادب رسمی) است.
    در این مقاله، تلاش شده ضمن بازخوانی کتاب امثال و حکم، تالیف علی اکبر دهخدا به بازیابی واژه های معماری و شهرسازی در بخش مهمی از ادبیات عامه پرداخته و توجه پژوهندگان ادب و معماری را به این گنجینه ارزشمند جلب نماییم.
    این جست و جو، نخست برحسب حروف الفبا انجام شد و در مرحله ای دیگر، به صورت تحلیلی بررسی گردید. نخستین بخش این تحلیل، به افعال و ترکیبات فعلی اختصاص دارد. بخش دوم، در شش قسمت، به واژه های مرتبط با معماری توجه دارد؛ و بخش سوم، به فضاها و عناصر شهری می پردازد.
    مطالعه حاضر نشان می دهد که برخی افعال و ترکیبات فعلی زیبا می توانند کاربرد بیشتری یافته و بعضا جایگزین برخی واژه های بیگانه شوند؛ همچنین، در امثال و حکم تقریبا تمامی وجوه گوناگون معماری از اجزا و عناصر معماری، سازه ای و تاسیساتی گرفته تا برخی کیفیت های مهندسی و معماری و نیز فضاها و عناصر شهری مورد توجه و اشاره قرار گرفته است.
    کلیدواژگان: ادبیات عامه، امثال و حکم، معماری، شهرسازی
  • ناصر محسنی نیا*، عاطفه امیری فر صفحه 57
    اسطوره ها پس از پیدایش در میان بشر اولیه و در واقع، آغاز دوره تکرار و تجلی شان، جایگاه خود را به شکلی ویژه در قالب نمادها، رمزها و استعاره ها در هنر و ادبیات یافتند. آنچه مایه ماندگاری بسیاری از شاهکارهای ادبی است، تکرار و تجلی نمودها، مفاهیم و در واقع داستان هایی است که شاید بتوان ریشه آن ها را در قدیمی ترین روزگاران یافت و اسطوره ها، همین مفاهیم و داستان های تکرار شده به اشکال گوناگون هستند. شاهنامه فردوسی، از جمله متون حماسی و اسطوره ای برجسته در جهان است که سرشار از نمادهای اسطوره ای است که مرتبط ساختن آن ها با شخصیت ها و رویدادهای داستان های شاهنامه به راحتی مشهود و قابل بررسی است؛ به ویژه در داستان رستم و اسفندیار که در این مجال به آن می پردازیم و بازتاب و ارتباط اسطوره ای برخی عناصر و مفاهیم را با روایت فردوسی و شخصیت سازی او از نگاهی تازه بررسی می کنیم. آنچه در این داستان، نمود اسطوره ای بیشتری دارد، مجموعه ای از رنگ ها و اعداد هستند که از نظر اسطوره شناسی، با عناصر دیگر داستان ارتباط دارند. این موارد که که انتخاب آن ها گاهی آگاهانه به نظر می رسد، با هماهنگی ویژه ای که با شخصیت ها و هویتشان و رویدادهای داستان دارند، در مسیر تبیین و تکمیل ساختار داستان حرکت می کنند.
    کلیدواژگان: اسطوره، جاودانگی، نمودهای اسطوره ای اعداد، نمودهای اسطوره ای رنگ ها
  • نصر الله امامی*، نوشین مالگرد صفحه 83
    در اساطیر و حماسه های ملت ها، قهرمانان و موجودات شگفتی آور بسیاری دیده می شوند که حضورشان موجب تقویت فضای حماسی در میراث های ادبی آنان شده است. یکی از این اقوام شگفت انگیز در حماسه ملی ایران، زنان شهر «هروم» هستند که بنا به نظر اهل فن، همان «آمازون»های اساطیر یونانند. این مقاله به مقایسه ویژگی های زنان مذکور در شاهنامه با منابع و اساطیر یونانی پرداخته است؛ مقایسه گونه ای که می تواند چند و چون آمیزش افسانه های اقوام گوناگون را در یکدیگر نشان دهد و از سوی دیگر، با بررسی نمودهای مختلف افسانه ها و اسطوره ها، رازناکی انتقال آنها از سرزمینی به سرزمین دیگر را مورد کندوکاو قرار دهد و فوایدی در زمینه های مردم شناسی و قوم شناسی تاریخی را به همراه داشته باشد.
    کلیدواژگان: شاهنامه، هروم، اسکندر، آمازون ها، سکاها، سورومات ها، سئیریم
  • محمدرضا نجاریان*، سروناز انصاری صفحه 103
    علم سکه شناسی را می توان یکی از مهمترین بخشهای دانش باستان شناسی دانست که سندی معتبر و غیرقابل انکار از دنیای باستان و ملل گوناگون از گذشته های دور تاکنون است. سکه، از طرفی تاریخ دقیق یک حکومت یا تمدن را معرفی می کند و از طرفی دیگر، نقاط تاریک تاریخ را بر ما روشن می نماید؛ در هرصورت سکه را می توان نماینده فرهنگ، آداب و رسوم، هنر، خط، زبان و مذهب هر ملت درطول تاریخ دانست که کمک شایان توجهی به باستان شناسان کرده است.
    در این مقاله، نگارندگان بر آنند که به بررسی سکه ونقوش آن در سلسله پارتیان یعنی از زمان پادشاهی ارشک اول(191-211پ.م) تا مهرداد دوم(88-123پ.م) بپردازند.
    واژه های کلیدی
    کلیدواژگان: سکه، اشکانیان، ارشک اول، مهرداد دوم
  • محمدرضا صرفی*، نجمه اکبری جور صفحه 127
    این مقاله به منظور بررسی نمادین، مقام و موقعیت ماه در میان مردم ایران زمین از دیرباز و بازتاب اسطوره ایی آن در اندیشه ی مولانا است که با روش کتابخانه ای نگاشته شده است. سعی شده که پس از استخراج کاربردهای گوناگون ماه در غزلیات و مثنوی مولانا، همچنین کاربردهای نمادین ماه در اسطوره ها با استفاده از روش تحلیل محتوا به طبقه بندی، توصیف و بازتاب معانی نمادگونه ماه به صورت های مختلف و تاثیر کاربرد آن در اندیشه مولانا پرداخته شود.
    یکی از نتایج مهم این بررسی این است که نمادها برآموزه های دینی، فرهنگی و اساطیری نقشی بنیادین دارد و در مفاهیم ویژه ای که مولانا در این زمینه از آنها ارائه می کند، نقش و تاثیر فوق العاده ای گذشته است؛ بنابراین، برخی از برداشت های مولانا از کاربرد واژه ماه، کاملا ابداعی و نتیجه تراوشات ذهنی اوست و برخی دیگر در سنت های فرهنگی ریشه دارد. بنابراین شکل گیری مفاهیم نمادین ماه از یک سو از جهان بینی خاص مولانا و برداشت های شخصی و ابداعات او سرچشمه می گیرد و از سوی دیگر برگرفته از آشنایی او با مفاهیم، ادبیات، اندیشه های کهن و اسطوره ای ایران زمین است.
    کلیدواژگان: نماد در غزلیات و مثنوی، نماد و اسطوره، ماه در غزلیات و مثنوی، ماه و اسطوره، انسان و نماد
  • عباس آذرانداز* صفحه 155
    مانی به دلیل بینش گنوسی و عرفانی خود، اهمیت زیادی برای خرد قائل بود. آیین مانوی مانند همه مکاتب عرفانی بر این اندیشه مبتنی بود که جان انسان گوهری ایزدی دارد که در زندان ماده گرفتار شده است. باید همه نیرو را به کار گرفت و آن را از این اسارت نجات داد و به وطن اصلی بازگرداند. خرد و آگاهی، مهم ترین تکیه گاه جان انسان در فرایند دشوار نجات و رستگاری است. جان، نوری است که اهریمن از جهان روشنی دزدیده و با خلق انسان و تعبیه آن در تن انسان کوشیده است که امکان بازگرداندن آن را برای نیروهای روشنی ناممکن سازد. جان نیز فراموش کرده است که وطن او نه این مغاک اهریمنی که جای دیگری است. به همین سبب، ایزدان مهمی چون خردیشهریزد و بهمن بزرگ و فرشته روشنی از قلمرو نور به یاری انسان شتافتند. آنها با سلاح خرد، گوهر انسان را به او یادآوری کردند و از طریق پیامبران، این خویشکاری را تداوم بخشیدند. مانی نیز که داعیه نجات بشریت را داشت، با پی ریزی یک دستگاه منسجم دینی به نام گزیدگان، که به زعم مانویان با سرکوب هوس های خود و رعایت اصول اخلاقی شدید، نشان الوهیت می یافتند، تلاش کرد مسیر آگاهی انسان و نجات او را تا به فرشگرد ادامه دهد. سرودهای بسیاری از مانویان به زبانهای مختلف باقی مانده که در وصف خرد، ایزدان آگاهی بخش و گزیدگان بخرد است، که این امر بیانگر جایگاه بلند خرد با مفهوم عرفانی آن، در آیین مانی است.
    کلیدواژگان: آیین مانوی، خرد، جان، خردیشهریزد، بهمن بزرگ، گزیدگان، عرفان
  • حسین غضنفر پور، معصومه علیمرادی* صفحه 171
    شهرها به عنوان یکی از سکونتگاه های بشری در طول زمان بوجود آمده رشد کرده و دگرگون شده ودوران جوانی و پیری را تجربه کرده اند.آثار به جا مانده از گذشته شهرها، به صورت بافت تاریخی، بافت قدیم و بافت فرسوده ظاهر می شوند. هسته اولیه شهری، ارزش تاریخی داشته و به عنوان یک فضای شهری ارزشمند، شایسته محافظت است؛ لذا بهسازی و نوسازی می گردد تا حفظ شده و از ارزش تاریخی آن استفاده گردد؛ اما بافت فرسوده و فاقد ارزش تاریخی، به سرعت تخریب شده و مورد استفاده مجدد قرار می گیرد؛ از طرفی، بافت های فرسوده، یکی از معضلات مهم شهری است و مسئولان و دست اندرکاران شهرها سعی در نوسازی آن دارند تا ضمن جلوگیری از پدید آمدن معضلات شهری، فضای لازم برای سکونت شهروندان نیز فراهم گردد.
    شهر کرمان را می توان نمونه ای از این دسته شهرها نام برد که در کنار بافت کهن و بافت جدید در حال گسترش، بافت فرسوده ای دارد که باید برای نوسازی آن اقدام کرد. حفظ بافت تاریخی و نوسازی بافت فرسوده ضروری است.
    هدف تحقیق، شناسایی بافت تاریخی و قدیم کرمان و ذکر ضرورت بهسازی و نوسازی آن است. روش تحقیق، توصیفی- اسنادی است. با مراجعه به منابع موجود و در مواردی با بررسی میدانی، اطلاعات، جمع آوری و تجزیه تحلیل گردیده است و نتایج تحقیق نشان می دهد که با تمرکز فعالیت های اقتصادی در بافت قدیم کرمان، بار ترافیکی شدیدی در این محدوده پدید آمده است که لازم است اقدام موثری جهت کاهش بار ترافیکی صورت گیرد. در پایان، راهکارهایی در جهت حل برخی از مشکلات این بافت ارائه گردیده است.
    کلیدواژگان: بافت قدیم، ساختار فضایی، شهر کرمان
  • کمال جوانمرد*، پرستو امانتکار صفحه 195
    این مقاله، نگرشی علمی به بررسی نمادهای فرهنگی در قالی کرمان دارد. در این نوشتار، تلاش شده به منظور شناخت نمادهای فرهنگی در قالی کرمان، نخست پدیده های مادی از جمله: طرح فرش، عناصر ساختاری نقشه آن، تقسیم بندی طرح ها و نقش ها و دیگر انواع آن در قالی کرمان مورد بررسی قرار گیرد تا بدین وسیله، به شناخت پدیده های غیر مادی (اسطوره ها ونمادهای فرهنگی) در نقش مایه های قالی کرمان دست یافت و پیام هر یک از آنها را دریافت. برای جمع آوری اطلاعات از روش میدانی، فنون کتابخانه ای- اسنادی و همچنین مدارک شفاهی و مردم نگاری توصیفی بهره گرفته شده است.
    کلیدواژگان: قالی کرمان، ترنج، لچک، نماد، نقش مایه، نماد فرهنگی
|
  • Mohammad Motallebi*, Fatemeh Sheybani Fard Page 1
    “Dādestān-e Minūy-e Kherad” is one of the Zoroastrian middle Persian texts whose subject is the questions asked by an imaginary character, named “Dānā”, and the responses of another imaginary character named “Minūy-e Kherad”. Since it contains advices, it is considered as a Pahlavi andarz-nāmeh. Furthermore, mythological and cosmological subjects are found in this text. It is supposed that the mentioned text has been compiled in Sassanid’s era. This text is of great importance from linguistic point of view, particularly word formation.Based on the derivational morphology, there are four types of words in middle Persian: simple, derivative, compound and phrase. Each type has different forms. Derivative and compound words have many different kinds, respectively based on different affixes and part of speech of the words combined. The present study investigates simple and derivative nouns and adjectives from derivational morphology point of view. According to their origin, simple words are divided into three groups and complex words into two groups based on their derivational affixes. In each category, word formation methods and patterns are extracted and shown with some examples. In the end, specific features of the text including special and rare patterns and low frequent and non-productive affixes are mentioned.
    Keywords: Minūy, e Kherad, Zoroastrian middle Persian, derivational morphology, Noun, adjective, Simple, Derivative, Derivational affixes
  • Mohsen Tabassi* Page 25
    Architecture is the container for life and all aspects of human life could be manifested in architecture; as a result, many urban and architectural terms can be found in literary or common speech.This study is an attempt to examine the use of urban and architectural terms in Persian folk literature by focusing on Dehkhoda’s Amsal-o-Hekam.In the first step the research was conducted in alphabetical order; it then assumed analytical approach. The first section of this analysis refers to verbs and verbal combinations. The second and third sections concentrate on architectural and urban words and terms.The study shows that some of the beautiful architectural verbs and verb combinations can be used more frequently today and can also replace some foreign terms. Almost all different aspects of architecture such as urban and architectural terms can be traced in Amsal-o-Hekam as well.
    Keywords: Folk literature, AmsaloHekam, Architecture, Urban planning
  • Naser Mohseninia*, Atefeh Amirifar Page 57
    After their birth among primitive men and their reappearance, myths gained a special position in art and literature in the form of ‎symbols and metaphors. The appearance and frequency of symbols, ideas and stories whose origins could be traced back in the ancient times make some masterpieces everlasting. Ferdowsi’s Shahnameh is one of the important mythological and epic masterpieces ‎that perceives full mythical symbols, especially in the story of Rostam and Esfandiar. This article examines the mythical relations ‎between a set of colors and numbers in Ferdowsi’s story and other story elements. These instances, sometimes chosen purposefully, move in the way of story completion, through a certain harmony with characters, their identity and the story incidents.
    Keywords: Myth, Immortality, Mythical expression of numbers, Mythical expression of colors
  • Nasrollah Emami*, Noushin Malgard Page 83
    Many heroes and wonderful beings, whose presence strengthens the epic atmosphere in their literary heritage, appear in myths and epics of nations. Of these wonderful beings in Iranian national epic are the women of "Herum" who, according to the experts, are the Amazons of the Greek mythology. This study compares the characteristics of the women of Herum, as mentioned in "Shāhnāmeh", with their counterparts in Greek sources and myths. This comparison shows the quality of the combination of myths from different nations. Also by studying different manifestations of myths, their transference from one land to another can be examined and it would be of great advantage to Anthropology and historical ethnography.
    Keywords: Shahnameh, Herum, Alexander, Amazons, Scythians, Sarmatians, Saaremaa
  • Mohammadreza Najjarian*, Sarvnaz Ansari Page 103
    Numismatics is an important part of archeology which is the valid and undeniable document about different ancient nations up to the present time. On the one hand, coins introduce the exact date of a government or a civilization and on the other, they illuminate some unclear aspects of the history.Coins can be representatives of the culture, customs, art, script, language and religion of any nation throughout history, and have been greatly helpful to archeologists.This study tries to examine coins and their designs in the Parthian era since Arses I of Persia (191-211 BC. M) to Mithridates II of Parthia (88-123 BC. M.).
    Keywords: Coins_Parthians_Arses I of Persia_Mithridates II of Parthia
  • Mohammad Reza Sarfi*, Najmeh Akbari Jour Page 127
    This study examines the symbolic meaning of moon in the myths of ancient Iran and its reflection in the thoughts of Molana. Based on the different usages of the concept of moon in Molana’s Mathnavi and his sonnets, and also regarding the diverse symbolic meaning of moon in myths, the present study categorizes, describes and reflects the symbolic meaning of moon and its influence on Molana’s thoughs. It is concluded that symbols have played an important role in religious, cultural and mythological teachings, and have greatly influenced Molana in providing specific meanings for them. Therefore, some of these meanings related to moon are original to Molana himself, while others originate from cultural traditions.
    Keywords: Symbol, Mathnavi, Molana, Myth, Moon, Man
  • Abbas Azarandaz* Page 155
    Because of his Gnostic and mystical attitude, Mani put a great deal of emphasis on Wisdom. According to Manichaeanism, the soul has a divine origin that has been entangled in the prison of the body. It requires a great deal of power to save it from the enslavement and return it to the original homeland. Wisdom and awareness is the most important support in the difficult process of soul’s salvation and redemption. The soul is a light that Ahreman (Matter) has stolen and put into the human body which he created. The soul, too, has forgotten that its homeland is not this devilish hell. For this reason, such great gods as Xradēšahryazd, the Great Nous and the Angel of Light rushed to the aid of Human with the weapon of reason and continued this through the prophets. Claiming the salvation of humanity, Mani established a solid religious community called the Elects through whom − according to Manicheans − he tried to continue the path of human’s awareness and his redemption to the Frašegird (end of the world). A lot of Manichaean hymns have survived in different languages describing Wisdom, redeeming gods and wise Elects which show the high position of wisdom, with its mystical concept in the Manichaeism.
    Keywords: Manichaeanism, Wisdom, Soul, Xradēšahryazd, Great Nous, Elects, Mysticism
  • Hossein Ghazanfarpour, Masome Alimoradi* Page 171
    Cities as one of men’s residences have been created, developed and changed during the history and have experienced youth and old age period. Remains from old days of the cities appear in the form of historical textures, old textures, and worn out textures. The old city construction sometimes enjoys historical value and sometimes lacks it; therefore, it is necessary to study whether it deserves preservation, or reconstruction and renovation. However, the broken down texture, which is one of the most important city complications, lacks historical value and is destroyed rapidly for reconstruction. Kerman is a city with both a developing new texture and an ancient texture. This study discusses and analyzes the old texture of Kerman city which is changing into a broken down texture; suggestions are also provided for its preservation, reconstruction, and renovation.
    Keywords: Old texture, Spatial structure, Kerman
  • Kamal Javanmard*, Parastoo Amanatkar Page 195
    This article is a scientific approach for the purpose of studying cultural symbols in Kerman’s carpet. In order to realize the non-material phenomena (myths and cultural symbols) of the motifs in Kerman’s carpet and arrive at their massage, firstly, the material phenomena such as the carpet’s plan, structural elements of its design, design categories, etc. must be examined. The information for this study has been gathered through field study, library research, oral documentation and descriptive ethnography.
    Keywords: Kerman's carpet, Toranj, Lachak, Symbol, Motif, Cultural symbol