نشریه پژوهش های نقد ادبی و سبک شناسی
پیاپی 4 (تابستان 1390)

هفت پیکر نظامی از جمله داستان های شگفت انگیز و پرماجرا است. موضوع آن سرگذشت زندگی بهرام گور، از زمان تولد تا پادشاهی و مرگ اوست.
در مقاله حاضر، ابتدا قصه چهارم منظومه هفت پیکر (قصه گنبد سرخ) و سازه های قصه ای آن براساس الگوی ولادیمیر پراپ مانند وضعیت آغازین قهرمان، شرارت و فریب کاری مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته آن گاه، از نظر فرم و عناصر داستانی شامل پی رنگ، زاویه دید، صحنه پردازی، زمان و مکان بررسی خواهد شد.
نگارندگان برآنند که ضمن نمایاندن ساختار قصه ای از طریق تجزیه آن به اجزای کوچک تر، تفکیک قهرمانان، کارکردها و کنش ها، شخصیت ها، سیالی و تحرک داستان، نشان دهند که داستان گنبد سرخ از پرتحرک ترین و نمایشی ترین داستان های این مجموعه است و با حدود پانزده درصد تجمع کنش ها در رده دوم داستان های هفت پیکر قرار می گیرد. این داستان تا حدود زیادی ویژگی های قصه های عامیانه را دارا است.

منوچهر احترامی از مشهورترین شاعران کودک و طنزنویسان معاصر است. وی در سال 1320 شمسی در تهران متولد شد و در بهمن ماه 1387 درگذشت. چهار کتاب داستان، چهل و سه دفتر شعر و مجموعا چهل و هفت اثر از خود به یادگار نهاده است. احترامی با توجه به آثار مختلفی که دارد به عنوان یک نویسنده جدی در زمینه ادبیات کودکان مطرح است.
مشهورترین اثر احترامی در زمینه ادبیات کودکان «حسنی نگو یه دسته گل» نام دارد که در این مقاله مورد بررسی قرار گرفته است. نویسنده اصل این داستان را که در متل های قدیمی وجود داشته با مسائل روز درآمیخته و به صورت شعر کودکانه در قالب آزاد (نیمایی) درآورده است. محتوای این کتاب که برای گروه های سنی «الف» و «ب» چاپ شده، شعر تعلیمی است و نویسنده در آن برای تاثیرگذاری بیش تر روی کودکان، نکات تربیتی را به صورت غیرمستقیم آموزش داده است.

یکی از مشکلات متون نظم و نثر ادب فارسی صفت های نسبی و علائم آن است که غالب مطالعه کنندگان و مدرسان متون فارسی تصور می کنند که آن ها را می دانند و بر آن ها تسلط دارند، غافل از این که پسوندهای صفت نسبی ساز متعدد و راه و رسم ساختن صفت و اسم و قید در آن ها مختلف و سرگردان کننده است.
در این مقاله قدم های اولیه در شناخت این قسمت از دستور زبان فارسی برداشته شده و بخشی از این پسوندها به نظر خوانندگان رسیده است و شرح مختصری از تاثیرات آن ها به میان آمده است و در نتیجه بخشی از صفت های نسبی در حد تذکر به قلم آمده و این موضوع مورد نقد و بررسی قرار گرفته است

داستان زال و رودابه مقدمه ای زیبا برای تولد رستم است و در مقایسه با داستان های سنتی، ویژگی هایی به لحاظ ساخت دارد که همان ها باعث جذابیت این داستان شده اند. در این تحقیق، عناصر داستانی مانند گفتارها، طرح، کردارها و درون مایه های داستان بررسی شده و به نقش این عناصر در شکل گیری داستان زال و رودابه توجه شده است.

شناخت زوایای پنهان آثار هنری خصوصا دیوان های شعری از طریق مطالعه در چگونگی شکل گیری آن ها امکان پذیر است. بررسی و تحلیل سبک شناختی شعر کمال الدین اسماعیل اصفهانی ضمن این که شگردهای هنری، زبانی و پیام های فکری این شاعر فحل را آشکار می کند، می تواند به کشف بخشی از حقایق مربوط به تاریخ و فرهنگ ایران منجر شود. در این تحقیق به مطالعه امتیازات سبکی شعر کمال الدین اسماعیل اصفهانی توجه شده و مسائل زبانی، هنری و فکری دیوان وی مورد بحث و بررسی قرار گرفته است. در این رهیافت از تاثیرپذیری کمال از شعر پیش از خود و اثرگذاری او بر شعر ادوار بعدی سخن به میان آمده و نتیجه حاصل این است که شیوه شاعری کمال الدین اسماعیل اصفهانی در قالب های مختلف شعری متفاوت است به طوری که در قصیده، خراسانی و در غزل، عراقی است.

مثنوی جام جم اوحدی مراغه ای یکی از آثار ممتاز ادب فارسی در بیان مسائل اخلاقی، اجتماعی، عرفانی و حکمی است. اوحدی برای ملموس ساختن مطالب و پیام های خود در جام جم از حکایات استفاده کرده است. وی هرچند در این کتاب تالی و مقلد حدیقه سنایی است اما توانسته به صورتی یک نواخت و منسجم ساختار کتاب را شکل بدهد. در نقد ساختاری این متن به نشانه های مختلف زبانی نظیر نشانه های آوایی، نحوی، معنایی و واژگانی پرداخته می شود و در حوزه روایت نیز عناصر شکل دهنده روایت هم چون طرح، شخصیت، شخصیت پردازی، راوی، صحنه و لحن مورد بررسی قرار می گیرد.

رابطه لفظ و معنا از موضوعات مهم و قابل توجهی است که قرن هاست ذهن شاعران و منتقدان ایرانی و غیرایرانی را به خود جلب کرده است. در این بین برخی جانب لفظ و برخی جانب معنا را گرفته اند و البته گروهی نیز به هر دو به یک اندازه توجه کرده اند.
این مقاله کوشیده است رابطه لفظ و معنا را در شعر فارسی بیش تر با تکیه بر نظریات منتقدان و شاعران فارسی زبان تبیین نماید و البته در این راه از دیدگاه های اندیشمندان غربی نیز استفاده کرده است. ماحصل این جستجو آن است که هرچند در بین شاعران و منتقدان فارسی زبان اختلاف نظر درباره اهمیت لفظ یا معنا وجود دارد اما بی گمان این دو عنصر سازنده شعر، تفکیک ناپذیرند. هم چنان که ارائه معنا بدون لفظ امکان پذیر نیست لفظ بدون معنا هم ارزش چندانی ندارد.

نزار قبانی عاشقانه سرای سوری است که در سال 1923م. در دمشق متولد شد. او را شاعر عشق لقب داده اند. درباره نزار قبانی و عاشقانه های وی دیدگاه های ضد و نقیضی وجود دارد. بعضی معتقدند که این عاشقانه ها صرفا محدود به معشوقه بوده و مبتذل است و برخی خلاف این نظر را دارند. در این مقاله به بررسی جلوه های عشق در اشعار نزار پرداخته شده و با استناد به اشعار و گفته های خود وی بدان جا می رسیم که این عاشقانه ها تنها به معشوقه تعلق ندارد، بلکه قسمت زیاد و مهمی از آن اختصاص به مادر شاعر، همسر و شهرهای دمشق و بیروت دارد و از این منظر، عشق در شعر نزار چندوجهی است.