فصلنامه مدیریت اسلامی
سال بیست و دوم شماره 1 (بهار و تابستان 1393)

حضرت امیر المومنین علی(ع) به عنوان فرماندهی توانمند و امیر دلهای پاک رزمندگان اسلام، سبک خاصی در نفوذ بر نیروهای رزمنده و سایر مخاطبان مثل مردم، نزدیکان و دشمنان داشتند که برخاسته از وحی و برگرفته از سیره نبی مکرم اسلام حضرت محمد(ص) است. در این مقاله تلاش شده است با مطالعه نامه ها، خطبه ها و حکمت های آن حضرت در نهج البلاغه، اصول حاکم بر سبک رهبری نظامی ایشان شناسایی و تبیین شود. روش تحقیق استراتژی نظریه پردازی داده بنیاد است و با استخراج 1046 مضمون از کل منبع تحقیق در نهایت سبک رهبری ایشان، که چگونگی تعامل هر فرمانده را با چهار گروه مخاطب و هم چنین ویژگی های اعتقادی و فردی ایشان را نشان دهد، تدوین شد. با توجه به یافته های این پژوهش سبک مطلوب از دید امام علی(ع) سبک اقتضایی مبتنی بر مبانی اعتقادی و تکلیف محور است که در مورد زیردستان، مردم، نزدیکان و دشمنان با راهبردهای مناسب هدایت دلسوزانه، مراعات برادرانه، مراقبت سختگیرانه و مبارزه جوانمردانه به کار می رود. اجرای این سبک، که به نام سبک فرماندهی و رهبری حکیمانه نامگذاری شده است به کسب موفقیت در ماموریت و رشد انسانها و هم چنین رضایت خداوند منجر می شود.

پرسش از خردمایه وجود دولت سوالی است که از نظر منطقی بر وجود دولت مقدم است و بدون ارائه پاسخی مناسب و درخور به آن نمی توان محملی مناسب برای توجیه حضور دولت در جوامع گوناگون یافت. علاوه بر این با توجه به فضای بازارگرای حاکم بر نظریه های اقتصادی، تبیین حوزه هایی که دولت مجاز به ورود و دخالت در آنهاست نیز در گرو تبیین خردمایه وجود دولت خواهد بود. جلو گیری از شکست بازار، شکست دولت و جلوگیری از شکست ارزشهای عمومی پاسخهایی است که اندیشمندان غربی برای پاسخ به این پرسش ارائه، و تلاش کرده اند تا از این رهگذر حدود و ثغور فعالیتهای دولت را مشخص سازند. در این مقاله نیز تلاش خواهد شد تا ضمن بررسی کتابها و مقالات این حوزه، مرور این پاسخها و نقد اجمالی آنها، نگرش برآمده از آنها با هم تلفیق شود و به شکل رویکردی واحد در آید و سپس خردمایه وجود دولت از نگاه منابع اسلامی تبیین، و تفاوتهای آن با خردمایه های بیان شده از سوی اندیشمندان غربی بیان شود؛ تفاوتی که به گونه ای اجمالی می توان آن را پیگیری مصالح عامه به جای منافع عامه نامید.

این پژوهش با هدف شناسایی و استخراج شاخصهای عدالت توزیعی و رویه ای در سازمان با رویکرد اسلامی و مقایسه آن با شاخصهای موجود (غربی) انجام شده است. بر این اساس، روش تحقیق مورد استفاده در پژوهش بر حسب نوع داده، کیفی، بر حسب نتیجه، کاربردی و بر حسب هدف، اکتشافی بوده است. هم چنین با توجه به ضرورت استنباط از اصلی ترین منبع اجتهاد دینی یعنی قرآن کریم از بین راهبردهای مختلف پژوهش کیفی از راهبرد «تحلیل محتوا با رویکرد استنباطی اجتهادی» بهره برده شد. به منظور گردآوری داده ها نیز از تفسیرهای راهنما، نور و المیزان بهره برده شد و تمامی آیاتی مورد مطالعه و کدگذاری قرار گرفت که تفسیرشان در حوزه عدل، ظلم و واژه های مرتبط بود.
نتیجه تجزیه و تحلیل داده ها نشان داد که عدالت توزیعی و رویه ای با رویکرد اسلامی به ترتیب از 16 و 18 مفهوم (شاخص) تشکیل شده است. هم چنین نتیجه مقایسه شاخصها نشان داد که شاخصهای استخراج شده در رویکرد اسلامی، چارچوب کاملتر و جامعتری را نسبت به رویکرد موجود (غربی) به منظور سنجش عدالت توزیعی و رویه ای در سازمانها در اختیار قرار می دهد.

در ادبیات سازمان و مدیریت نظریه رهبری تحول آفرین بیش از سایر نظریه های معاصر در عرصه اداره اثربخش نیروهای دانشی در سازمان های طلایه دار شهرت یافته است. از اینرو، این مقاله در پی آن است تا با استفاده از روش نظریه پرداز ی داده بنیاد به تجزیه و تحلیل گفتمان مقام معظم رهبری پرداخته، ابعاد و عوامل رهبری تحول آفرین را ارائه کند. در این تحقیق، سخنان حضرت امام خامنه ای (مد ظله العالی) به صورت تمام خوانی مورد مطالعه قرار گرفت. در ادامه، 155 گزاره انتخاب، و از طریق کدگذاری باز و محوری، تعداد 173 کد، 25 عامل و پنج بعد شناسایی شد. در نهایت ابعاد و عوامل منتج از داده ها، ضمن توسعه مفهوم ابعاد رهبری تحول آفرین، هفت عامل را تعالی داده، یک بعد و چهار عامل نیز به الگوی رهبری تحول آفرین افزوده است

در محیط های رقابتی امروزی توسعه رفتارهای شهروندی سازمانی در میان کارکنان یکی از عوامل کلیدی برای ارتقای عملکرد سازمانی به شمار می رود. از سوی دیگر مسئولیت اجتماعی و ضرورت کسب مشروعیت محیطی به وسیله سازمانها توجه به اخلاق را ضروری ساخته است. ماهیت نگرشی و روانشناختی ریشه های هردوی این مقوله ها بررسی رابطه بین ابعاد اخلاق و رفتارهای شهروندی سازمانی را به هدف اصلی این پژوهش تبدیل ساخته است. این پژوهش از نظر هدف، روش و ماهیت داده ها به ترتیب، کاربردی، همبستگی، و کمی است. جامعه آماری پژوهش را مدیران سازمان تبلیغات اسلامی استان همدان تشکیل می دهند. داده های آن با پرسشنامه محقق ساخته گردآوری شد. فرضیه ها به کمک آزمون فرض آماری ضریب همبستگی اسپیرمن، آزموده شد. نتایج پژوهش بیانگر این است که بین میزان پایبندی کارکنان به اخلاق اسلامی و رفتار شهروندی سازمانی رابطه مثبت و معناداری هست. بر پایه این نتایج، مدیران می توانند با ترویج مبانی اخلاق در میان کارکنان، رفتارهای شهروندی سازمانی را توسعه دهند.

این پژوهش با الهام از دیدگاه سیستمی، رابطه رفتارهای سه گانه بخل، میانه روی و اسراف را با محیط مورد مطالعه و بررسی قرار داده است. بر اساس منابع، نتایج تحقیق بیانگر این است که از نظر رابطه با محیط بر بخل و بخیل منطق سیستم بسته بر میانه روی و میانه رو منطق سیستم باز حلقه بسته منفی و بر اسراف و مسرف منطق سیستم باز حلقه باز حاکم است به این صورت که ساختار بخل و رفتار بخیلانه به گونه ای عمل می کند که سیستم باز انسانی را از طریق نابودی تعاملات با سایر عناصر محیطی به سمت و سوی هر چه بسته تر شدن سوق می دهد. با توجه به اینکه اصل بقای آنتروپی مثبت بر آن صادق است به سوی بی نظمی و اضمحلال پیش می رود. میانه روی در زندگی فردی و اجتماعی نه تنها موجب شکل گیری و توسعه سیستمی باز می شود، بلکه از طریق تمرکز بر معیارها، این سیستم باز را به سیستم باز حلقه بسته منفی تبدیل می کند. در نتیجه با توجه به اینکه رفتارهای سه گانه در زمره عوامل سیستمی (ضعف قوت) قرار دارد، می توان از طریق افزودن حلقه بسته منفی به سیستم باز حلقه باز، اسراف (ضعف) را به سمت میانه روی (قوت) تعدیل کرد و از سوی دیگر از طریق باز نمودن سیستم بسته به روی محیط و افزودن حلقه بازخوران منفی به آن، بخل (ضعف) را به سمت میانه روی ارتقا داد.

این پژوهش با به کارگیری شیوه اسنادی و بهره گیری از روش توصیفی تحلیلی بر مبنای محتوای قرآن کریم و اصلی ترین متون روایی شیعه به بررسی مسئله فساد اداری پرداخته است. ماهیت فساد اداری از این دیدگاه تبیین شد که عبارت است از ایجاد هرگونه اخلال و انحراف در اهداف و عملکرد بایسته حکومت اسلامی؛ هم چنین به برخی از گونه های آشکار فساد اداری در این متون همچون ارتشا، رابطه گرایی، تقلب و تزویر اشاره شده است. در ادامه پاسخگویی به سوالات تحقیق، پیامدهای عمومی و فردی فساد، و نهایتا راهکارهای مبارزه با این پدیده در قالب راهکارهای سازمانی، اقتصادی، فرهنگی و قضایی دسته بندی شده است. نتایج این پژوهش نشان داد که به رغم نو بودن طرح مسئله فساد اداری با توجه به جایگاه و اهمیت حکومت در تعالی مادی و اخروی انسان در منابع اسلامی به این مهم پرداخته شده است و به طور کلی اسلام یک دیدگاه همه جانبه نگر و سامانمند به زمینه ها و راهکارهای مبارزه با فساد اداری دارد.

این پژوهش با هدف بررسی تاثیر سبک زندگی اسلامی بر پیشرفت و موفقیت تحصیلی دانشجویان انجام شده است. روش پژوهش، توصیفی از نوع همبستگی و از جهت هدف کاربردی است که به دنبال توصیف و تبیین چگونگی تاثیر سبک زندگی اسلامی بر موفقیت تحصیلی دانشجویان دانشگاه ایلام است. به منظور جمع آوری داده های مورد نیاز از پرسشنامه استاندارد سبک زندگی اسلامی استفاده شد. جامعه آماری شامل دانشجویان برتر دانشگاه ایلام در مقطع کارشناسی، ارشد و دکتری است. پایایی این پرسشنامه با استفاده از آلفای کرونباخ مورد سنجش قرار گرفت که برابر با 78/0 است. یافته ها نشان می دهد که بین سبک زندگی اسلامی و موفقیت دانشجویان رابطه وجود دارد به طوری که سبک زندگی اسلامی و ابعاد آن بر موفقیت تحصیلی دانشجویان تاثیر می گذارد. بنابراین با ترویج سبک زندگی اسلامی می توان زمینه ای را برای رشد و تعالی دانشجویان فراهم کرد تا در پیشرفت، ارتقا و پایداری فرهنگی کشور اثر گذار باشد

این پژوهش با هدف بررسی رابطه اخلاق کار اسلامی با عملکرد شغلی، خشنودی شغلی، و قصد ترک شغل صورت گرفت. شرکت کنندگان در طرح، 310 نفر از کارکنان شرکت ملی مناطق نفت خیز جنوب منطقه اهواز بودند که با استفاده از روش نمونه گیری تصادفی طبقه ای انتخاب شدند. پژوهش از نوع همبستگی است و برای جمع آوری داده ها از پرسشنامه های استاندارد استفاده شد. تحلیل داده ها با استفاده از روش همبستگی و تجزیه و تحلیل رگرسیون انجام گرفت. یافته ها نشان داد که اخلاق کار اسلامی با عملکرد شغلی و خشنودی شغلی رابطه مثبت و با قصد ترک شغل رابطه منفی معنی داری دارد. این یافته ها بیان می کند که سطوح بالای اخلاق کار اسلامی به وقوع پیامدهای مثبتی برای سازمانها منجر می شود.

در این پژوهش، تحلیل تعامل علم و عمل در مدیریت اسلامی براساس عرضه سوال بر قرآن مجید و احادیث شریف معصومان (علیهم السلام) و استنطاق از قرآن برای یافتن پاسخ مناسب با استفاده از منابع تفسیری بویژه تفاسیری که به روش قرآن به قرآن تالیف شده و هم چنین با بهره گیری از منابع روایی معتبر صورت گرفته و ضرورت همراه بودن علم و عمل در مدیریت اسلامی تبیین شده و برای نمونه نیاز دو مقوله مهم «هدایت» و «نظارت» به علم و عمل در مدیریت اسلامی تا حدودی نمایانده شده است.