فرجام تاریخ؛ جستاری درباره غایت تاریخ در نگره شماری از متفکران

شناخت «آینده تاریخ» یا «غایت تاریخ» از دیرباز اندیشه اهل نظر را به خود مشغول داشته و آنان را با این پرسش اساسی روبرو کرده است که با فرض غایت مندی تاریخ، چه آینده ای فراروی بشر قرار دارد؟ البته، این پرسش، اذهان توده مردم را نیز می خلد، اما آنان با خوش بینی یا متاثر از سنت های رایج و یا تحت تاثیر آموزه های دینی و فرهنگ غالب، کم و بیش به ارضاء نیاز خود فائق می شوند، اما متفکران به آسانی با آن پیوند نمی یابند. این مسئله در طول تاریخ از دغدغه های جدی بوده است، به ویژه در زمان هایی که سختی های متوجه حیات بشری، مدتی طولانی تداوم می یافت. از منظر اینان، تاریخ نمی توانست امری بی پایان و بدون فرجامی مشخص باشد، از این رو دسته ای از اندیشه گران در صدد تفسیری فراگیر و معنادار از زندگی برآمدند تا در پرتوی آن، رویدادهای خرد و به ظاهر آدم آفرید را توجیه نمایند و هم چنین، نوید زندگی بهتر را دهند و این امر تنها در سایه شناسایی پدیده ای هدف مند و غایت مدار به نام «تاریخ» قابل دست یابی می نمود. از این رو در دوره های اخیر، به ویژه در میان محققان غربی، گفت و گوهای زیادی در این باره انجام شده است. دسته بزرگی از کسانی که به این پدیده می پردازند، متاثر از آموزه های دینی اند، اما پاره ای از اندیشه گران از دیدگاه فلسفی بدان توجه می کنند و به زعم خویش می کوشند تا با شناخت «تاریخ به مثابه واقعیت» سمت و سوی حرکت آن را دریابند و از طریق آن، دریچه ای برای نگاه به «آینده» بگشایند و دورنمای زیست بشری را پیش بینی نمایند. این نوشتار دیدگاه سه تن از فیلسوفان تاریخ یعنی ابن خلدون، ویکو و هردر را به اختصار بررسی می کند تا نشان دهد از دیدگاه اینان، غایت تاریخ چیست؟ این گونه بررسی ها را باید مطالعاتی مقدماتی برای درک جامعه موعود مهدوی به مثابه آینده روشن بشریت برشمرد.