بررسی مشکلات مدیریت پایدار مراتع حوزه های آبخیز از دیدگاه بهره برداران (مطالعه موردی: مراتع ییلاقی دماوند شهرستان آمل)

مدیریت پایدار مراتع در اغلب حوزه های آبخیز یا محدوده های عرفی با ساختار نظام های بهره برداری ارتباط دارد. در این تحقیق سعی شده است مشکلات مدیریت پایدار مراتع، از دیدگاه بهره برداران و حوزه نشینان، در منطقه ییلاقی دماوند شهرستان آمل ارزیابی شود. بدین منظور، پانزده محدوده عرفی با سه شیوه بهره برداری مشاعی، شورایی، و افرازی انتخاب شد و، با توجه به اهداف و فرضیات تحقیق، 88 پرسشنامه، از طریق مصاحبه مستقیم با بهره برداران منطقه، تکمیل شد. جهت بررسی و ارزیابی مشکلات مدیریت پایدار مراتع در حوزه های آبخیز، با محوریت تاثیر ساختار نظام های بهره برداری، نه شاخص انتخاب شد و با طیف پنج گزینه ای لیکرت، از دیدگاه بهره برداران، سنجش شد. یافته های پژوهش نشان داد نوع حقوق عرفی بهره برداران بر مشکلات مدیریت پایدار مراتع اثر معنی داری در سطح اطمینان 99 درصد داشت. مقایسه میانگین ها نیز نشان داد در شیوه بهره برداری افرازی مشکلات مدیریت پایدار به طور معنی داری کمتر از شیوه های بهره برداری شورایی و مشاعی است. نتایج نشان می دهد با رتبه بندی شاخص های مشکلات مدیریت پایدار حوزه های آبخیز، مدت توقف همراه با چرای مفرط دام با میانگین رتبه ای 23/9 و تعداد دام بیش از حد با میانگین رتبه ای 01/8، به ترتیب، تاثیر بیشتری، نسبت به سایر شاخص ها، بر مدیریت پایدار حوزه های آبخیز دارند. همچنین، با استفاده از آزمون کروسکال والیس هر یک از شاخص های محدودکننده مدیریت پایدار مراتع در نظام های بهره برداری، جداگانه، مقایسه و ارزیابی شد. جهت کاهش مشکلات مدیریت پایدار در حوزه های آبخیز، توصیه می شود پیش از اجرای پروژه های اصلاحی و احیایی، مدیران و کارشناسان به شناخت دقیق نظام ها، حقوق عرفی، و مطالبات بهره برداران و حوزه نشینان همت گمارند.