بررسی انتقادی آثار خاورشناسان درباره امام کاظم

دیر زمانی است که خاورشناسان، مطالعات درباره اسلام را، با انگیزه های مختلفی انجام می دهند، اما پژوهش دانشگاهی و روشمند غربیان درباره شیعه، به کم تر از یک قرن می رسد. شیعه پژوهی غربیان، در دهه های اخیر رشد چشم گیری داشته، اما امامت پژوهی آن ها چندان رونقی نداشته و به چند مقاله دائره المعارفی و برخی کتاب ها درباره تاریخ تشیع منحصر است که به مناسبت از ائمه شیعه: بحث نموده اند. بررسی و تبیین مقاله «امام کاظم علیه السلام» در دایره المعارف اسلام لیدن که اتان کلبرگ آن را تالیف کرده و هم چنین بخش مربوط به امام کاظم علیه السلام از کتاب «مذهب شیعه» دونالدسون و کتاب «تشیع» هاینس هالم، محور اصلی مقاله حاضر را شکل می دهد. بررسی مطالب این سه شیعه پژوه غربی، تصویری نسبتا جامع از دوران زندگی امام از تولد تا شهادت را نشان می دهد. مساله جانشینی امام و پیدایش اختلاف میان شیعیان و شکل گیری فرقه های متعدد، مشکلات اجتماعی و سیاسی عصر امام، تقابل امام با خلفا و دستگیری های متعدد امام، بررسی اقوال متعدد درباره شهادت امام و پیامدهای آن و بررسی علل پیدایش فرقه واقفیه بعد از شهادت امام، از نکات مثبت پژوهش های غربیان درباره امام است. از سوی دیگر نحوه تعامل امام با فرقه ها، مواضع امام درباره قیام های علویان در این دوره، مواضع سیاسی- اجتماعی امام به ویژه در تعامل با خلفا، چگونگی ارتباط شیعیان با امام به ویژه در عرصه علمی- فرهنگی از جمله نکاتی است که خاورشناسان درباره زندگی امام کاظم علیه السلام به آن توجه نکرده اند.