بررسی دیدگاه استیس در نسبت اندیشه و شهود در کتاب زمان و سرمدیت

والتر استیس در کتاب زمان و سرمدیت، با این فرض که علم و دین و همچنین عقل و عرفان با هم در ظاهر ناسازگار و در تعارض هستند، کوشید که به نحوی این تعارض را رفع کند و بین آنها آشتی دهد. از نظر استیس، نمی توان هم گزاره های علمی و عقلی و هم گزاره های دینی و عرفانی را ناظر به یک عالم و صادق دانست، چراکه محتوای آنها با هم ناسازگار است. اما اگر هر یک از این دو دسته گزاره را ناظر به عالمی متفاوت با یکدیگر بدانیم، این تعارض از میان برمی خیزد. بر این اساس، گزاره های علمی و قوانین عقلی ناظر به عالم طبیعت یا عالم زمانی- مکانی است و گزاره های دینی و عرفانی ناظر به عالم فوق طبیعت و سرمدی است. حوزه علم و، به طور کلی، شناخت عقلی عالم طبیعت است و به عالم سرمدی راه ندارد. حوزه دین و عرفان عالم سرمدی است و راه شناخت آن ایمان یا شهود است. حال، اگر با قوه عقل به سراغ شناخت عالم سرمدی برویم، حاصل آن گزاره هایی خواهند بود که با تجربه و منطق ناسازگارند و، در نتیجه، نمی توانند به معنای حقیقی خود صادق باشند. این گزاره ها، به عنوان گزاره های نمادین و اسطوره ای می توانند به حقیقتی ژرف تر از آنچه که در ظاهر دلالت می کنند اشاره داشته باشند. این کوشش استیس نافرجام است، چراکه مستلزم دوگانگی و گسست هستی شناختی و شکاف معرفت شناختی است که با مقتضای عقل و روح دین و عرفان که بر یگانگی هستی و انسجام معرفتی تاکید دارند ناسازگار است.