عوالم پیشین در کوفه و قم (ذر، اظله و ارواح)

مسئله «عوالم پیشین» از مسائل مهم در حوزه معارف و به ویژه در دانش عقاید است. بررسی سیر تاریخی تعامل محدثان قرون نخستین با روایات عوالم پیشین، از نیازمندی های پژوهش در این عرصه است؛ از این رو در این مقاله، با روش گرد آوری داده ها و تحلیل آن، سیر تاریخی نقل روایات عوالم پیشین و تالیفات در این موضوع در مدرسه کوفه و قم و گونه بازخورد آن در میان عالمان و جوامع حدیثی، مورد دقت نظر قرار گرفته است. هرچند نوع برخورد محدثان با کتبی با نام «الاظله» که در کوفه نگاشته شده اند و چرایی آن با ابهام روبه روست، اما در مجموع می توان گفت، بسیاری از محدثان و علمای شیعه در دو حوزه حدیثی کوفه و قم، که برخی از اصحاب اجماع بوده اند، با وجود گرایش های مختلف، به نقل این دسته از روایات پرداخته اند. این نوع تعامل، نشان دهنده مقبولیت اصل این مسئله در مدرسه های کوفه و قم است.