تفکیک قوا از منظر اندیشمندان اسلامی

در اندیشه سیاسی و حقوق عمومی غرب، فلسفه تفکیک قوا مبتنی بر وجود فساد ناشی از تمرکز قدرت سیاسی است. ازآنجاکه تمرکز قدرت را فی نفسه فسادآفرین می پندارند، معتقدند: باید آن را با تفکیک قوا مهار کرد تا فساد متوقف شود.
این مقاله با روش اسنادی و شیوه تحلیلی در تبیین موضوع از منظر برخی از اندیشمندان اسلامی، به دنبال پاسخ این پرسش محوری است که دیدگاه اندیشمندان اسلامی درباره تفکیک قوا چیست؟
به نظر می رسد فلسفه تفکیک قوا در اسلام معنایی ندارد؛ زیرا اولا، قدرت اصولا دارای ماهیت ابزاری است؛ فساد و صلاح ناشی از آن به استفاده کننده و جهت بخش ابزار وابسته است. در نتیجه، قدرت لزوما و فی نفسه منشا فساد نیست تا با مهار آن از طریق تفکیک و تجزیه از فساد جلوگیری شود. ثانیا، شیوه مهار قدرت درونی در اسلام، بهتر می تواند از فساد سیاسی جلوگیری کند. در عصر حضور معصوم علیه السلام وجود ملکه عصمت و در عصر غیبت، شرط عدالت و پرهیزکاری فقیه جامع الشرایط، موثرترین عامل مهار قدرت و جلوگیری از استبداد و فساد سیاسی است. ازاین رو، نظریه تفکیک قوا، براساس اصل اولی در نظام سیاسی اسلام قابل پذیرش نیست، اما از باب اضطرار جهت تقسیم کار و تسهیل امور می توان این نظریه را پذیرفت.