مقایسه کمی و کیفی اسانس اندام های مختلف (ساقه، برگ، گل و کل اندام هوایی) بومادران خزری (Achillea filipendula Lam.)

بومادران خزری با نام علمی Achillea filipendula Lam. گیاه دارویی و معطر است که در شرایط مساعد ارتفاع آن به 80 تا100 سانتی متر می رسد. در این تحقیق برای اولین بار اقدام به کشت این گیاه و بررسی اسانس اندام های مختلف آن شد.
در این پژوهش، برای مشخص کردن اندام گیاهی مناسب از بومادران خزری برای اسانس گیری، بذر این گونه از استان آذربایجان شرقی جمع آوری و در ایستگاه تحقیقات البرز (کرج) کشت شد.
اندام های مختلف گیاه (شامل گل، برگ، ساقه و کل اندام هوایی) در فصل بهار جمع آوری و پس از خشک کردن اسانس آنها به روش تقطیر با آب استخراج شد. اسانس ها با استفاده از دستگاه های کروماتوگرافی گازی (GC) و کروماتوگرافی گازی متصل به طیف سنج جرمی (GC/MS) تجزیه و اجزای تشکیل دهنده آنها شناسایی شدند.
بازده اسانس (w/w) نسبت به وزن خشک برای گل 67/0 درصد، برای برگ 77/0 درصد، ساقه 11/0 درصد و در کل اندام هوایی 6/0 درصد بود. در اسانس گل ها 17 ترکیب شناسایی شد که از بین آنها سنتولینا الکل (5/18 درصد)، 8،1-سینئول (2/26 درصد)، بورنئول (3/19 درصد) و بورنیل استات (9/4 درصد) اجزای عمده بودند. در اسانس برگ 15 ترکیب شناسایی شد که از بین آنها سنتولینا الکل (5/23 درصد)، 8،1-سینئول (5/26 درصد)، بورنئول (1/19 درصد) و بورنیل استات (3/6 درصد) اجزای عمده بودند. در اسانس ساقه 13 ترکیب شناسایی شد که از بین آنها نریل استات (3/58 درصد)، اسپاتولنول (4/7 درصد) و گلوبولول (4/3 درصد) اجزای عمده بودند. در اسانس کل اندام هوایی 15 ترکیب شناسایی شد که از بین آنها سنتولینا الکل (6/20 درصد)، 8،1-سینئول (7/33 درصد)، بورنئول (4/20 درصد) و جرماکرن D (2/4 درصد) اجزای عمده بودند.
طبق این نتایج همه اندام های هوایی این گیاه به صورت مجزا دارای اسانس بودند، ولی از لحاظ بازده و اجزای تشکیل دهنده اسانس تفاوت ها و شباهت هایی مشاهده شد. برخلاف تحقیقات قبلی که معمولا فقط از گل گونه های مختلف بومادران اسانس گیری انجام می شد، می توان توصیه کرد که کل اندام هوایی برای اسانس گیری مورد مصرف قرار گیرد. از طرفی چنانچه کاربرد خاصی از اسانس مدنظر باشد که یکی از ترکیبات شاخص هر اندام باعث آن شوند می توان از آن اندام خاص اسانس گیری به عمل آورد.