روندهای کلان منطقه ای و چشم انداز توسعه در خاورمیانه

هدف این مقاله ترسیم چشم انداز آتی توسعه در منطقه خاورمیانه، بر اساس شناسایی روندهای جاری در منطقه است. بر اساس الگوی تحلیل روند در مطالعات آینده پژوهی، ترسیم چشم اندازی عالمانه درباره آینده یک کشور یا منطقه یا جهان، منوط به شناسایی و تحلیل کلان روندهای جاری در هریک از این سطوح است. کلان روندها آن دسته از تحولات بنیادین را شامل می شوند که دامنه و گستره تاثیر بالایی دارند و آینده در پرتو آن ها ساخته می شود. مطابق رویکرد فوق، مقاله با تمرکز بر مقطع زمانی پس از سال 2003، پنج کلان روند را در سطح منطقه خاورمیانه شناسایی کرده است: 1. تشدید آشوب منطقه ای؛ 2. بحران ساختار دولت- ملت و شکل گیری دولت های شکننده و شکست خورده؛ 3. بحران های زیست محیطی تشدید شونده؛ 4. تحول در الگوی تولید و مصرف انرژی و افول موقعیت خاورمیانه در تامین انرژی جهانی؛ 5. خروج سرمایه های انسانی و مادی و بحران انباشت. مقاله ضمن تشریح هرکدام از این روندها، در پی نشان دادن آن است که این روندهای بحرانی خصلتی درهم تنیده داشته و یکدیگر را تشدید می کنند و به احتمال زیاد در سال های آینده بر ابعاد آن ها افزوده خواهد شد. نتیجه گیری مقاله آن است که بر بستر چنین کلان روندهایی می توان انتظار داشت که چشم انداز توسعه برای بخش عمده ای از کشورهای منطقه در سال های آتی تیره وتار خواهد بود.