تبیین تداوم مهمان پذیری از خانه ایرانی تا آپارتمان معاصر

مهمان نوازی از صفات نیکو در فرهنگ ایرانی- اسلامی بوده است. در گذشته بستر کالبدی- فضایی خانه های ایرانی فرصت مناسبی برای پاسخگویی به این نیاز اجتماعی فراهم می کرد؛ امروزه، با توجه به عوامل گوناگونی چون کاهش توانایی اقتصادی مردم، تغییر شیوه زندگی و افزایش تراکم شهرها، کیفیت فضاهای خانه دستخوش تغییراتی شده است؛ ازجمله می توان شاهد این بود که کیفیت فضاهای خانه برای پذیرش میهمان کاهش یافته است. هدف این پژوهش تبیین چگونگی تداوم مهمان پذیری در واحدهای آپارتمانی امروز، بدون تکرار کالبدی- فضایی خانه ایرانی است؛ و سوال اصلی این پژوهش این است که با تغییر سبک زندگی کدام ویژگی های کالبدی، رفتاری و معنایی می تواند در مسکن آپارتمانی امروز برای تداوم فرهنگ مهمان نوازی حفظ شود؟ فرضیه پژوهش مبتنی بر این است که با وجود محدودیت های کالبدی- فضایی معماری معاصر می توان با تطبیق معیارهای ادراکی- معنایی و عملکردی- رفتاری خانه های سنتی با کالبد آپارتمان های معاصر، ظرفیت مهمان پذیری را در آن ها ایجاد نمود. روش تحقیق استدلال منطقی و رویه آن مطالعه مقایسه ای نمونه های مسکن سنتی و متداول امروز است. برای نیل به این هدف 12 نمونه از خانه های ایرانی از زمان پیش از قاجار تا مسکن آپارتمانی معاصر انتخاب شده و با تحلیل این نمونه ها دستیابی به نتایج پژوهش محقق شده است. در چارچوب نظری این پژوهش مهمان پذیری با سه معیار ادراکی- معنایی، عملکردی- رفتاری و کالبدی- محیطی در سه لایه استقبال- بدرقه، استقرار و پذیرایی (خدمات) تحلیل شده است. یافته های تحقیق نشان می دهد که می توان با ایجاد سلسله مراتب فضا و طراحی مناسب قلمروها، زمینه مهمان پذیری و تداوم آن را در خانه معاصر فراهم کرد. آن چه بیش از همه مسکن سنتی را برای مهمان پذیری مناسب می کرده عدم تداخل قلمروهای خصوصی و عمومی (مفهوم خلوت) و همپوشانی قلمروهای عمومی و نیمه عمومی (مفهوم انعطاف پذیری) در مواقع لزوم بوده است. تاثیر ثانویه تحقق کالبدی- فضایی مهمان پذیری، پاسخ به فرض اولیه تحقیق در خصوص ارزش های نهفته در ارتباط خانواده با دیگران در محیط صمیمی خانه است.