نقد نظریه جاجروی درباره نقش انسان در ایجاد افعال و تصرف در عالم اسباب

مسیله تصرف و نقش انسان در تحقق امور عالم، از مهم ترین مباحثی است که در طول تاریخ، نزاع های شدیدی را میان مذاهب اسلامی از معتزله، اشاعره، ماتریدیه، شیعه، سلفیه و... برانگیخته است. این نظریات در میان دوسویه افراط و تفریط از انکار مطلق نقش انسان تا اختیار مطلق انسان در نوسان بوده است. پس از پیدایش سلفیه، این نزاع شدت گرفت؛ چراکه به وسیله عده ای، مستلزم تکفیر و شرک دانسته شد. در نوشتار حاضر تحلیل سهم انسان در ایجاد افعال و نسبت آن با تصرف الهی باتوجه به دیدگاه جاجروی به عنوان یکی از شخصیت های برجسته علمی دیوبندیه، بلکه تاثیرگذارترین اندیشمند دیوبندیان مماتی در پاکستان و نیز در بسیاری از مناطق شرق ایران مورد نقد و بررسی قرار گرفته است. مهم ترین مدعای جاجروی، نفی هرگونه تصرف و قدرت انسان در تحقق امور عالم طبیعت است که مستلزم تایید شرک دانستن هرگونه یاری خواستن و توسل به اولیای الهی می باشد، ولی به این نظریه، نقدهای متعددی مانند نقد نقضی، حلی و نیز نقد مبنایی وارد است.