تبیین و ارزیابی نظریه معلوم بالعرض بودن صورت علمیه

یکی از نظریات مطرح شده در مباحث معرفت شناسی حکمت متعالیه، «معلوم بالعرض اول بودن صورت علمیه و معلوم بالعرض دوم بودن معلوم خارجی» است. براساس این نظریه، «علم» امری وجودی و معلوم بالذت است و صورت علمی یا ذهنی، امری ماهوی و معلوم بالعرض است. همچنین معلوم خارجی که به واسطه صورت علمی ادراک می شود، معلوم بالعرض دوم است. با تبیین این نظریه، مشخص می شود که این نظریه دارای اشکالات بنایی و مبنایی است؛ زیرا: اولا با فرض اینکه صورت علمیه به عنوان امری ماهوی پذیرفته شود، به دلیل اینکه وجود تنها واسطه در ثبوت ماهیت است (نه اثبات) و نیز به دلیل اینکه ملاک انطباق علم بر معلوم، وجود برتر علم است نه اتحاد ماهوی، مشخص می شود که نه صورت علمیه معلوم بالعرض اول است و نه معلوم خارجی معلوم بالعرض دوم. ثانیا با اثبات وجودی بودن صورت علمیه، اساس نظریه از بین می رود. معلوم بالذات بودن صورت علمیه مورد تصریح ملاصدرا است.