پایداری کالبدی در شهرهای سنتی ایرانی (اصل انسجام و پیچیدگی در طراحی شهری - ساختار فراکتالی)

هنگامی که به زیباترین شهرهای روزگار گذشته نگاه می کنیم همواره احساس می نماییم که این شهرها زنده اند. این احساس امر مبهمی نیست بلکه تصویر دقیقی از یک کیفیت ساختاری ویژه است که این شهرها از آن برخوردار بوده اند، این در حالی است که بسیاری از شهرهای معاصر ما، فاقد چنین کیفیتی هستند. جین جیکوب در کتاب مرگ و زندگی شهرهای بزرگ امریکا یی مطرح می کند که یک کیفیت بسیار ضروری که در همه شهرهای زنده مشترک می باشد، پیچیدگی سازمان یافته است. پیچیدگی و انسجام شهری همواره از اساسی ترین کیفیت های ساختاری و از اصول و مفاهیم محوری در شهر بوده که این مقاله به بررسی این کیفیت ساختاری با توجه به بافت شهرهای گذشته خواهد پرداخت. ساختارهایی که در هر ترازی از بزرگ نمایی و نیز در سطوح متفاوتی از لحاظ مقیاس با پیوندی قوی و محکم و بر اساس یک طرح مناسب به هم متصل شده اند (ساختار فراکتالی). در حالی که بافت های شهرهای معاصرما به دلیل این که فاقد این کیفیت پایدار ساختاری اند قادر به ایجاد انسجام شهری نیستند. در آن ها نه تنها از مقیاس های محدود استفاده شده بلکه این مقیاس ها نیز به هیچ طریق با هم ارتباط پیدا نمی کنند. در این مقاله با نگاهی به اندیشه پیچیده و جهان بینی حاکم بر آن سعی در دستیابی به تعاریف مشخصی از انسجام و پیچیدگی شهری و قوانین علمی حاکم بر آن شده و از طرف دیگر استخراج اصول و معیارهایی مرتبط با انسجام و پایداری موجود در شهرهای کهن مد نظر بوده است. اصول و معیارهایی که روزگاری مردمان بومی ساکن در آن شهرها با سعی و خطا، تجربه و آزمون به آن ها دست پیدا کرده بودند و عاملی برای پایداری کالبدی آن شهرها بوده است.