اندیشه و روش امام علی (ع) در اصلاح جامعه

پژوهش حاضر با رویکرد اسنادی به بررسی اندیشه و روشی می پردازد که امام(ع) پس از سال ها دوری از قدرت سیاسی، برای تشکیل حکومت اسلامی براساس آن اقدام کرد؛ حکومت اسلامی، در جامعه ای که پس از رسول خدا(ص)، از روش و سنت آن حضرت به شدت فاصله گرفته بود. الگوی حکومتی امام، روش پیامبر اکرم (ص) است، اما حضرت چگونه و با چه روشی می خواهد جامعه را به سمت آن الگو هدایت کند؟ برای پاسخ، به نهج البلاغه رجوع کرده ایم تا اندیشه و روش امیرمؤمنان را به دست آوریم.
بررسی ها نشان می دهد که، اولا، روش امام(ع) در اصلاح جامعه، ابتدا از اصلاح ساختار بود. به تغییر در ساختار و جایگزینی زمام داران و هنجارهای مربوط پرداخت و معیارهایی در انتخاب آنان و رفتارشان در رابطه با مردم در نظر گرفت، تا از این طریق، رفتار و رابطه آنان در مردم تاثیر گذاشته و آن گاه از طریق تغییر در رفتار مردم به کارکردهای موردنظر دست یابد. ایشان در این اصلاح، تنها به دنبال این نیست که با تغییر ساختار، کارکردها دگرگون شود، بلکه افراد به مثابه کنشگر و چگونگی روابط میان آنها نیز در این فرایند مهم بوده و با تغییر در آنان، می توان به کارکردها دست یافت. ثانیآ، اقدام بر اساس روش مزبور، در نظام سیاسی و اقتصادی چشمگیر و غالب است؛ اما در نظام شخصیت، ارزشی و روابط اجتماعی، از چشمگیری آن کاسته می شود؛ زیرا جنبه فرهنگی این سه نظام غلبه دارد و تاکید بیشتر، بر تغییر مستقیم مردم به وسیله آگاهی دادن به آنهاست.