ارتباط علم حصولی با علم حضوری

تقسیم علم به حضوری و حصولی از ابتکارات فلاسفه اسلامی است. اولین بار ابن سینا به این تقسیم اشاره کرد و پس از او شیخ اشراق، به گونه ای شفاف، بر این تفکیک تصریح کرد و از آن بهره برد.
بنابر مشهور، علم حضوری علمی است که در آن، واقعیت معلوم بدون واسطه صورت حاکی نزد عالم حاضر می شود اما علم حصولی معرفتی است با واسطه صورت حاکی. از همین جاست که مهم ترین تفاوت این دو علم، رخ می نمایاند: خطاناپذیری علوم حضوری و خطاپذیری علوم حصولی. در نتیجه، معرفت حضوری معرفتی یقینی است و شناخت حصولی نیازمند احراز صدق و اثبات مطابقت با واقع.
به دنبال این مباحث، این پرسش در ذهن شکل می گیرد که آیا رابطه ای میان علوم حصولی و حضوری وجود دارد؟ و آیا می توان شناخت های حصولی و خطاپذیر و غیریقینی را بر معارف حضوری خطاناپذیر و یقینی مبتنی کرد و از این رهگذر، صدق و اعتبار علوم حصولی را تضمین نمود؟ مرحوم علامه طباطباییاولین کسی است که به این رابطه تصریح نموده و بحث «ارجاع علوم حصولی بر حضوری» را مطرح ساخته است.
در این پژوهش برآنیم تا معانی و تفاسیر مختلفی که از ارجاع علوم حصولی به حضوری ارائه شده را بیان کنیم و همه روابط ممکن میان علوم حصولی و حضوری را به تصویر بکشیم.