نظام معنایی و کارکردهای سیاسی اجتماعی عزاداری در تشیع

این مقاله به دنبال بررسی نظام معنایی عزاداری در تشیع اثنی عشری به عنوان یکی از بن مایه های مهم هویتی تشیع است که بر یادآوری ابعاد سوگوارانه (تراژیک) تاریخ سیاسی- اجتماعی آن مبتنی است. مناسکی که به طورصرف، دارای بعد مذهبی نبوده، بیش از کارکردهای معنوی فردی، کارویژه های جدی و مهم اجتماعی و سیاسی دارد. پرسش این است که «چه نظام معنایی (فارغ از بعد معنوی آن)، عزاداری، را به عنوان امری اجتماعی در تشیع، تغذیه و بازتولیدمی کند و اینکه این مناسک، علاوه بر بعد معنوی فردی، دارای چه کارکردهای سیاسی و اجتماعی است؟».
نویسنده به دنبال پاسخ گویی به این پرسش ها از منظر برساخت گرایی اجتماعی است که به «شکل گیری پدیده اجتماعی» نه به عنوان امری بدیهی که ذاتی جامعه باشد، بلکه با توجه به نظام معنایی خاص آن و توجه به عواملی که بستر معنایی آن را شکل داده اند، توجه می کند. گردآوری داده ها به صورت اسنادی کتابخانه ای است.
عزاداری در این نظام معنایی، به طورصرف، عادت واره ای مذهبی نیست بلکه کنشی است با این کارویژه های اجتماعی و سیاسی: بازتولید مبانی هویتی، بازتعریف و پررنگ کردن تمایزها و غیریت های هویتی، افزایش روحیه اعتراض، بازتولید مفهوم امامت و امید (امید به ظهور منتقمی که منجی است)، به روزکردن و بازتولید مکرر مفهوم ظلم و ظالم در ادبیات سیاسی شیعه، تاکید بر مبارزه رادیکالی به عنوان شکل نهایی اعتراض در الگوبرداری از امام مظلوم، شکل گیری و تشدید روحیه شهادت و شهادت طلبی، افزایش انسجام و همبستگی درونی، ایجاد و تداوم تهییج و بسیج سیاسی (تحریک متناوب احساسات مذهبی و سیاسی)، شکل گیری و ترویج شکلی خاص از دین داری و تقویت حافظه جمعی تشیع.