بررسی تنوع مورفولوژیکی و آلکالوئیدهای تروپانی در برخی از جمعیت‎های بذرالبنج (Hyoscyamus niger L.)

گیاه بذرالبنج با نام علمی Hyoscyamus niger با انتشار جغرافیایی نسبتا وسیعی که دارد یکی از مهم ترین گونه های حاوی آلکالوئیدهای تروپانی به شمار می رود. در تحقیق حاضر تنوع مورفولوژیکی و آلکالوئیدهای تروپانی در برخی جمعیت‎های بذرالبنج در رویشگاه‎های طبیعی کشور مورد بررسی قرار گرفتند. در کل 56 نمونه از 7 جمعیت واقع در 7 استان مختلف جمع آوری و بررسی های مورد نظر انجام گرفت. استخراج آلکالوئیدها به روش اختصاصی و بوسیله حلال های مختلفی انجام شد. آلکالوئیدهای اسخراج شده پس از آماده سازی، به دستگاه کروماتوگرافی گازی تزریق شد و نوع آلکالوئیدهای تشکیل دهنده آنها مشخص شد. نتایج نشان داد که جمعیت‎های مورد مطالعه از نظر تمامی شاخص‎های اندازه‎گیری شده، تفاوت معنی‎داری داشتند. بیشترین مقدار وزن خشک برگ، ساقه، شاخساره، کل گیاه و تعداد برگ در گیاه مربوط به جمعیت گیلان بود. در حالی که بیشترین (29/61 سانتی متر) و کمترین (96/16 سانتی متر) ارتفاع گیاه و نیز حداکثر (13/16) و حداقل (75/5) تعداد شاخه‎های جانبی به ترتیب در جمعیت‎های زنجان و قم مشاهده شد. محتوی هیوسیامین از 188/0 گرم در گیاه (در جمعیت زنجان) تا 916/0 گرم در گیاه (در جمعیت قم) و متوسط میزان 5/0 گرم در گیاه تغییر داشت. نسبت اسکوپولامین به هیوسیامین در جمعیت زنجان از بیشترین (80/1) و جمعیت قم از کمترین (049/0) مقدار برخوردار بودند. همچنین، بین محتوی هیوسیامین و ارتفاع گیاه همبستگی منفی و معنی دار (**50/0-) وجود داشت. در این مطالعه، نتایج تجزیه کلاستر و بای پلات وجود تنوع مورفولوژیکی و متابولیتی داخل و بین جمعیت های جمع آوری شده بذرالبنج را تایید نمود.