نشریه قرآنی کوثر
پیاپی 77 (زمستان 1402)

آیه های« امیدواری و استقامت ورزی» از زمره آیات قرآن است که نقش زیادی در معناداری زندگی انسان دارد، البته امید با تعبیرهای مختلف و بار معنایی متفاوت به کار رفته است لیکن در قرآن «ناامیدی» را به صراحت نفی کرده(یوسف: 87) و آن را از ثمرات کفر و در نتیجه از گناهان بزرگ شمرده است. قرآن پس ازذکر عوامل امیدآفرین مثل« تقویت خداشناسی و معادشناسی» به وعده های بهشتی، وعده پیروزی، الگوگیری از رهبران و پیامبران الهی، آینده روشن تاریخ (مهدویت) اشاره کرده و نیز پس از ذکر موانع امید مثل«مثل کفر و جهل» به وسوسه های شیطانی، تبلیغات دشمنان، نیرنگ بازی منافقان، سستی و تنبلی، فراموشی مرگ و قیامت را بیان می کند و نیز به راهکارهای رفع موانع امیدواری همچون: ایمان به خدا، دعوت به علم و بصیرت، دشمن شناسی، دعوت به مجاهدت و تلاش، یادآوری مرگ و معاد رهنمون می شود. این نوشتار به کاوش در عوامل و موانع امیدواری و راهکارهای استقامت ورزی و پیروزی می پردازد. و در این رابطه آیات قرآن، احادیث اهل بیت(ع) و سخنان روشنگر امام خامنه ای را چراغ راه خود قرار می دهد، تا رهنمود آینده باشد. در این نوشتار از روش تحقیق های تفسیری و روایی و تحلیل آیات و روایات استفاده شده است.

مساله ای که در این پژوهش مورد بررسی و تحلیل قرار گرفته است« مبانی، روش وقواعد تفسیری امام خامنه ای درتفسیرسوره کوثر » است، بررسی ها حکایت از آن دارد که روش وگرایش تفسیری امام خامنه ای(مد ظله العالی) در تفسیر سوره مبارکه کوثر، روشی اجتهادی همراه با روش های قرآن به قرآن وروایی است وگرایش برجسته در این تفسیر، گرایش اجتماعی وخانوادگی با جهت اخلاقی وتربیتی است ونکات ادبی وکلامی در آن مشاهده می شود. روش تحقیق در این پژوهش بررسی تحلیلی وتوصیفی نظریات تفسیری امام خامنه ای در سوره کوثر می باشد. نو آوری پژوهش حاضر بررسی تحلیلی گرایشات اجتماعی وخانوادگی سوره کوثر با رویکرد اخلاقی وتربیتی است در این تفسیر به دشمن شناسی ومقابله با ترفند های تبلیغی وروانی انها وتعیین مصداق وشخصیت پژوهی با توجه به الگو دهی پرداخته شده است. مزیت این پژوهش پردازش سوره کوثر بر اساس مبانی وقواعد تفسیری از جمله فضای اجتماعی وفرهنگی نزول سوره وشان نزول ها ونشان دادن تاثیر آنها در فهم صحیح سوره واعتبار سنجی وکشف غرض اصلی سوره می باشد. همچنین تحلیل دقیق روایات مرتبط با سوره، طرح مباحث جامعه شناسی وارایه موضوعات مستقل همراه با نوآوری ها وتبیین درس ها وپیام های قرآنی سوره ونقد روایات مجعول وترجمه های ضعیف می باشد. دستاورد این پژوهش، معرفی روش تفسیری امام خامنه ای است که باتکیه بر قواعد تفسیری همانند: ممنوعیت تفسیر به رای و پرهیز از پیش داوری، لزوم مراجعه به منابع لغوی و عدم تکیه بر ذهنیات، ضرورت توجه به قاعده سیاق، تفسیر قرآن بر پایه مستندات و قراین معتبر، لزوم رعایت اصول محاوره عرفی و عقلایی و توجه به پیوستگی و ارتباط بخش های مختلف متن قرآن، به نقد هدفمند اندیشه های تفسیری سایر مفسران پرداخته و با ارایه تحلیل روشمند، آراء تفسیری برخی از مفسران را از ساحت قرآن ناسازگار دانسته و آن را مورد ارزیابی و نقد قرار داده و گزینه مناسب را ذیل آیات سوره کوثر، تفسیر و تبیین کرده است.

اصفهان از دیرباز مهد عالمان، محدثان و مفسران بسیار بوده است. تلاش این اندیشمندان، اصفهان را دارای مکتب و مدرسه ای تاثیرگذار در علوم اسلامی بر دیگر مکاتب کرده است. کشف مبانی مفسران شاخص مکتب تفسیری اصفهان و تطبیق با مبانی تفسیری مقام معظم رهبری، درخور اهمیت و بررسی است. این پژوهش به روش تحلیلی تطبیقی و با تنقیح مبانی و تطبیق آن ها با یکدیگر و با منابع معتبر انجام شده است. از جمله مبانی مشترک مفسران مدرسه تفسیری اصفهان و مقام معظم رهبری؛ الهی بودن متن، حجیت ظواهر، امکان و جواز تفسیر، قرایت واحده، ساحت های معنایی قرآن یا بطون قرآن، حجت خبر واحد و حجت عقل در تفسیر می باشد. رهبری نیز بر حجیت ظواهر قرآن تاکید کرده و قایل هستند باید به روایاتی که در ذیل آیه است رجوع کرد تا مراد آیه روشن شود. از مبانی رهبری، امکان و جواز فهم و تفسیر قرآن است؛ زیرا روش تفسیری وی اجتهادی و عقلی است. ایشان معیار قرایت صحیح را تواتر دانسته و غالبا عامل اختلافات قراءات را ناشی از اختلاف لهجه ها می دانند. از دیدگاه وی قرایات غیر متواتر که با خبر واحد ثابت می شوند، حجیتی ندارند. قرایت قراء سبعه تواتر داشته و حجیت خواهند داشت و در تفسیر می توان به آنها استناد نمود. حمل آیه برچند معنا مجاز شمرده و همچنین از قاعده سیاق به خوبی استفاده کرده است. رهبری همچنان به تاویل توجه داشته و به کشف پیام آیه و تطبیق آن بر موارد عصری پرداخته اند.

تدبر به عنوان راهکار عمومی فهم قرآن، همچنان به عنوان امری غریب در میان مردم و نخبگان جامعه مطرح است که با وجود دستورات فراوان قرآن و معصومین (علیهم السلام) و تاکیدات چند دهه ی اخیر امام خامنه ای به امر تدبر در قرآن، هنوز در محافل علمی، سیاسی و اجتماعی جامعه به شکل ویژه مورد توجه قرار نگرفته است. در حالی که عقیده کلی بر آن است که آگاهی های برآمده از تدبر در قرآن، قدرت مدیریت علمی و عملی فرد و جامعه را توسعه می دهد. از دلایل اصلی مهجور بودن تدبر در جامعه، عدم شناخت کافی نسبت به ماهیت و چیستی آن و مشخص نبودن مرز بین تدبر و تفسیر و ترس از افتادن در ورطه ی تفسیر به رای می باشد. این مقاله تلاش دارد با استفاده از بیانات امام خامنه ای، با موضوع تدبر و به روش توصیفی تحلیلی به چیستی و ویژگی های تدبر در اندیشه های قرآنی امام خامنه ای بپردازد. نوآوری موجود در مقاله واکاوی اندیشه امام خامنه ای در موضوع تدبر و بیان شاخصه های آن یعنی «عاقبت» و «عمل» از دیدگاه ایشان می باشد که تا کنون به شکل مبسوط به آن پرداخته نشده است.

انسان موجودی است که میل به تعالی و جاودانگی و سعادت دارد و از طرفی برای دستیابی به این صفات نیاز است تا انسان رابطه خود را با خالق خود به نحو احسن برقرار و حفظ کند و این مهم در راستای ایمان قلبی تحقق پذیر خواهد بود از این رو در تمامی ادیان الهی، بحث ایمان جزو بحث های پر اهمیت می باشد. از این جهت تمامی ادیان در این که تنها انسان های با ایمان اهل نجات و رستگاری اند، اتفاق نظر دارند. دین جامع اسلام نیز به مثابه این موضوع اهمیت فراوان ایمان را ذکر کرده است و در قرآن، آیات فراوانی که به مسیله ایمان اختصاص یافته است جایگاه و شانیت بالای این موضوع را می رساند؛ چنان که ایمان اساس و محور تمام ارزش ها و خوبی ها دانسته شده است. در تحقیق حاضر سعی برآن دارد تا ایمان در قرآن را در اندیشه های قرآنی امام خامنه ای(دام ظله) بررسی کند نوآوری پژوهش دقت بر نگاه جامع امام خامنه ای به قرآن وتبیین معارف قرآنی به گونه جهانبینانه می باشد. هدف این تحقیق تبیین اندیشه های قرآنی امام خامنه ای(دام ظله) نسبت به مسیله ایمان در قرآن است. نتیجه ای که به دست می آید این است نگاه جامع امام خامنه ای(دام ظله) به مسیله ایمان در جهت تعالی و رشد یک جامعه ی اسلامی ارایه شود. روش تحقیق ما توصیفی تحلیلی و به شیوه ی کتابخانه ای جمع آوری شده است.

مقوله تربیت از ابتدایی ترین و اساسی ترین نیازهای زندگی بشری است؛ و از آنجایی که با تربیت درست، بسیاری از مشکلات اخلاقی و مفاسد اجتماعی، پیشگیری می شوند و تا جایی که سعادت بشر در گروی تربیت صحیح می باشد. در این پژوهش، اساس پرورش انسان در اندیشه های قرآنی امام خامنه ای مورد واکاوی قرار گرفته؛ ایشان در تعریف تربیت می فرماید: رشد و نمو و حرکت هر شیء به سمت هدف و غایتی است که آن شیء را به کمال خود می رساند، و مقاله پیش رو، به روش تحلیلی و توصیفی و ابزار آن فیش برداری از اسناد مکتوب و دیجیتالی و سخنرانی های ایشان نگاشته شده؛ هدف از این نوشتار آشنایی با اصول تربیت در اندیشه های قرآنی امام خامنه ای که ایشان تربیت سالم را از عوامل دست یابی به سعادت، رستگاری و قرب و رضایت پرودگار یا همان اهداف خلقت معرفی می نماید.

در علم روان شناسی به تغییر و تحولات انسان در طول زندگی، رشد گفته می شود که در رشته روان شناسی رشد مورد مطالعه قرار می گیرد. همچنین قرآن که خودش را هدایت کننده به سوی رشد معرفی می کند، موضوعاتی از قبیل مراحل مختلف زندگی انسان و ابعاد و عوامل مختلف تکامل و رشد او را بیان می کند. امام خامنه ای هم متاثر از قرآن کریم در فرمایشات و آثار مکتوبشان، اشارات، توصیه ها و تاکیدات فراوانی نسبت به جنبه های مختلف رشد از جمله «رشد اخلاقی» دارند. هدف این تحقیق آن است که در راستای معرفی شخصیت علمی و قرآنی مقام معظم رهبری، با استفاده از منابع کتابخانه ای و با روش توصیفی و تحلیلی به معرفی استنادات و مبانی قرآنی فرمایشات ایشان در مورد عوامل و لوازم رشد اخلاقی بپردازد. یافته های این پژوهش حاکی از آن است امام خامنه ای در مورد جوانب مختلف رشد اخلاقی به کرات بحث نموده و رهنمون هایی را ارایه کرده است که همگی الهام گرفته از آیات قرآن می باشد. به عنوان مثال در اندیشه قرآنی ایشان توجه به خدا، مراجعه به تعالیم انبیاء، فرمان برداری از تکالیف شرعی، نصیحت، حرکت بر اساس فطرت، استفاده از فرصت جوانی، وجود حکومت اسلامی و محیط مناسب از جمله عوامل و لوازم رشد اخلاقی است.