نشریه معماری سبز
پیاپی 36 (پاییز 1402)

در دهه اخیر، تحقیقات درباره بام سبز به عنوان یکی از راهکارهای غیرفعال سرعت گرفته است که این راهکار در صورت طراحی متناسب با اقلیم قادر به کاهش قابل ملاحظه مصرف انرژی خواهد بود. هدف پژوهش حاضر، مروری بر مزایای اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی مرتبط با بام سبز و همچنین نحوه عملکرد آن در مناطق مختلف است. روش تحقیق در این پژوهش، به صورت توصیفی و بر اساس جمع آوری از منابع مختلفی نظیر مقالات پژوهشی، کتاب ها، مطالعات موردی انجام شد. نتایج حاصل از مطالعه نشان داد که بام سبز نقش مهمی در پایداری و بهبود عملکرد شهرها در برابر تغییرات اقلیمی داشته و در بسیاری از کشورها برای استفاده از این فناوری پاداش هایی نیز در نظر گرفته شده است. بااین حال، از چالش های اصلی مرتبط با بام سبز می توان به هزینه بالای ساخت اولیه، هزینه نگهداری بالا و مشکلات نشتی سقف اشاره کرد. بام های سبز اصلاح شده راهکاری مقرون به صرفه برای مقابله با این چالش ها شناخته شد که می تواند متناسب با اقلیم هر منطقه عمل کند. این پژوهش در نهایت با درنظرگرفتن چالش ها و شکاف تحقیقاتی، توصیه هایی را به منظور عملکرد بهینه بام سبز ارایه داد.

نقوش هندسه در معماری ایرانی ابزار اولیهای است که فرد با توجه به توان خود آن را ترکیب می نماید و از این طریق شکل منظم یا نامنظم را می آفریند. معماری یعنی خلق و سازماندهی فضا به وسیله هندسه، که شکل و تناسبات را در خود جای داده است. بنابراین آگاهی از پایه ترین اشکال هندسی جهت طراحی فضای معماری و بهبود کیفیت معنایی فضا موضوع قابل تامل و بررسی است. این مقاله با بررسی دیدگاه های اندیشمندان در رابطه با هندسه پایه در معماری ایرانی، به بررسی و جمع بندی ویژگی های اشکال هندسی از دو منظر کمی و کیفی پرداخته است. نتایج تحقیق حاکی از آن است که هر یک از اشکال هندسی معنای خاصی دارد و بهترین حالت ترسیم اشکال جهت بهبود کیفیت فضا ارایه شده است. اهمیت موضوع تحقیق به قدری است که اگه ساده ترین اشکال به درستی و با توجه به هندسه طلایی و معنای فضا ترسیم شوند، معماری موفق شکل میگیرد.

محیط زیست به عنوان سرمایه جمعی بشر بسیار ارزشمند و حفاظت از آن به ویژه برای نسل آینده اهمیت زیادی دارد. در حوزه معماری گستردگی ساخت و سازها ومصرف بیش از حد انرژی باعث تخریب محیط زیست شده است که با بهره بردن از راهکارهای محیط زیستی معماری بومی و استانداردهای محیط زیستی می توان تا حد زیادی از آن حفاظت نمود. به نظر می رسد توجه به مدل های پایدار محیط زیستی قبل از ساخت بناها می تواند اثرات سوء ساخت را کم و باعث حفاظت از محیط زیست و منابع آن شود. یکی از این مدل های پایدار، جدول ولز است که با بر شمردن ویژگی هایی نظیر توجه به هوای پاک، انرژی تجدید پذیر و دیگر موارد موجب حفاظت از محیط زیست می شود. هم چنین به نظر می رسد ویژگی های محیط زیستی رعایت شده در کالبد و ساختار خانه های بومی همساز با طبیعت یزد با فاکتورهای این مدل تطابق دارد. هدف این پژوهش بررسی امکان تطبیق پذیری ویژگی های خانه های بومی یزد با عوامل محیط زیستی پایدار مدل ولز است. روش تحقیق در این پژوهش به لحاظ هدف در زمره پژوهش های کاربردی، از نظر ماهیت جز پژوهش های کیفی، از نظر روش مبتنی بر ترکیبی از روش های تحقیق توصیفی تحلیلی و همبستگی است.تحلیل های - فنی و کیفی در حوزه های معماری، تنظیم شرایط محیطی،ارتباط با طبیعت، بوم و محیط زیست و تعیین ارتباط و همبستگی بین مولفه های معماری و زیست محیط یست. روش گردآوری مطالب از طریق مشاهدات میدانی، رجوع به منابع شفاهی و مستندات تاریخی است. گردآوری مطالب توصیفی تحلیلی و با مطالعات اسنادی و کتابخانه ای به بیان تعاریف و - خصوصیات موضوع پژوهش پرداخته است. نتیجه تحقیق نشان می دهد که راهکارهای مطرح شده برای حفاظت از محیط زیست در کالبد خانه های بومی شهر یزد با مدل مذکور تا حد زیادی مشابهت دارد.

از دیرباز هر یک از معماران، فرآیند و عواملی را برای بیان مبانی مورد نظر طراحی خود به کار گرفته اند. به طورکلی عوامل تاثیرگذار در معماری وجود دارد که می تواند موجب تفاوت در طرح های گوناگون گردد. روند طراحی با تبیین نیازهای طرح و مواردی که طراح باید در مقابل آن ها پاسخگو باشد، آغاز می شود. در ادامه، محدودیت های معماری، اقلیم و سایت مطرح می شوند. از دیگر عوامل تاثیرگذار بر فرآیند طراحی، ایده ها و کانسپت کلی هستند. ایده پردازی و کانسپت به طرح، هویتی خاص می بخشد. از مراحل مهم متاخر، برنامه ریزی کالبدی طرح هستند. در این مرحله، آمادگی و زمینه جهت طراحی فراهم می گردد. از بدو فرآیند طراحی، شناخت روش و روش شناسی اهمیت بسزایی دارد. روش طراحی را می توان راهی انتظام یافته برای حصول به هدف تعبیر نمود. در این پژوهش سعی شده تا ضمن بررسی اهداف، ویژگی ها و نیازمندی های درس طرح معماری ارشد 2، فرآیند طراحی در آن با درنظرگرفتن امکان ایجاد روش بدیع طراحی در این درس مورد تحلیل قرار گیرد. از نتایج این تحقیق می توان به عواملی چون دانش و توانمندی استاد، استعداد تحصیلی دانشجویان، بستر انعطاف پذیر محیط و میزان تجهیز و به هنگام بودن مواد آموزشی اشاره نمود که به عنوان مولفه های موثر بر تکوین فرآیند طراحی و ارزیابی قابل قبول آن در درس طرح معماری ارشد 1 می باشند. روش های تحقیق در این نوشتار، شیوه تجربی و توصیفی تحلیلی می باشد. که گردآوری اطلاعات در آن ها از طریق حضور در کارگاه آموزشی و بررسی منابع مکتوب و رایانه ای در کتابخانه های تخصصی و عمومی، نشریه های مرتبط و وبسایت های علمی پژوهشی مرتبط با موضوع، انجام گردیده است.

انسان به واسطه حضورمداوم در محیط ارتباطی تنگاتنگ و چند جانبه با محیط پیرامون خود را دارد، بدین رو همواره مانوس شدن با آن چالشی کتمان ناپذیر است.اطلاعات محیطی توسط حواس پنجگانه دریافت می شوند این داده ها در خلال دریافت های حسی رسیدن به معنا را میسر می سازندو کنشی دو سویه بین انسان و محیط پدید می آورند.معماران با فلسفه و تیوری برای خلق تعاملات و ادراک محیطی در تلاشند از نظریه های عنوان شده در قالب ادراکات پیرامون پدیدارشناسی است.ایده های برآمده از این تفکر درصدد خلق فضا با کیفیتی ادراک گونه و فارغ از تشکل قالبی در آمدند.معماری کنونی به خصوص در ایران از خلا هویت و ادراک در درون خود رنج می برد مسیله ای مهم که در دهه های گذشته ایران به خوبی به آن پرداخته شده بود.از معماران برجسته این سبک می توان به پیتر زومتور اشاره کرد. هدف این پژوهش کاوش در پدیدارهای موجود در دو بنای برادران کلاوس و و حمام والس که با تفکر ادراکی و معماری حسی توسط پیتر زومتور طراحی شده اند خواهد بود.روش تحقیق در مقاله حاضر نحلیلی = توصیفی و ابزار کتابخانه ای مقالات معتبر علمی، و غیره است.زومتور خط فکری خود را اتمسفر وجودب بنا جستجو و با رویکردی تحلیلی از حس فضا و تعلق مکان حمام والس را طراحی می کند.برانگیختن ادراک حسی، تعلق را ایجاد و فضا را به مکان تبدیل خواهد کرد.وی به دنبال پدیدار مکان و اتمسفر وجودی بنا کلیسای برادران کلاوس را خلق می کند، چیزی که معماری وی را متمایز می کند رفع نیازهای فیزیکی و درونی مخاطب و القای هویت هر مکان است.بناهای طراحی شده توسط زومتور همزیستی لذت بخشی با محیط پیرامون خود دارند، گویی بخشی از محیط قرار گرفته در آن را تشکیل می دهند.حس مکان و حس زمان از اصول فلسفه پدیدار شناسی و حلقه مفقودی بناهای عصر حاضر به خوبی در کارهای وی تجلی می شود. در نتیجه این پژوهش با تجزیه و تحلیل این بناها به نقش مثبت حواس پنجگانه در تجربه ملموس و دورنی بین محیط و انسان پی برده شد.که با تحریک آنها میشود در راستای پذیرش ادراکی بناها قدم نهیم.

بهینه سازی مصرف انرژی و فراهم آوردن آسایش محیطی در ساختمان ها همواره از دغدغه های اصلی معماران جهان و خصوصا ایران بوده است. ساختمان های مسکونی بدلیل استفاده 24 ساعته توسط ساکنین از اهمیت ویژه ای برخوردار می باشند، در همین راستا مهمترین نوآوری های معماری بومی ایران در زیر مجموعه کنترل شرایط آسایش محیطی روی داده است. هدف پژوهش حاضر بررسی شرایط آسایش و تعیین بهترین فضاها با آسایش حرارتی مطلوب جهت طراحی و معماری همساز با اقلیم با تاکید بر کنترل مصرف انرژی است. محدوده مکانی مورد مطالعه، شهر رشت و از داده های اقلیمی آن شهر در بازه زمانی 24 ساعته استفاده شده است. در این راستای الگو سکونت ساکنین در گرمترین روز سال 1401 مورد بررسی قرار گرفته است. به منظور بررسی دقیق کارکرد بنا در تامین شرایط آسایش در فصل گرما از ابزار تحلیل کمی استفاده شده و مدلسازی بنا و ارزیابی توسط نرم افزار Design Builder ، انجام شد. نتایج حاصل از پژوهش نشان داد که تمامی فضاهای موجود در بنا به جز دو فضا، در تمامی ساعات شبانه روز آسایش حرارتی قابل قبول دارند.

هندسه از عناصر اصلی و دستمایه های بنیادین معماری محسوب میگردد که در گذشته در کلیه آثار معماری ایران به صورت آشکار و نهان نمود و تجلی داشته است. بناهای مسکونی یکی از آثاری می باشند که نکات حایز اهمیتی را منباب هندسه در خود گنجانده است. یکی از فضاهای مهم خانه های تاریخی حوضخانه می باشد که تعبیه آن در خانه های تاریخی بصورت بنایی مستقل و گاه پیوسته بوده و اکثرا در زیرمین خانه های تاریخی به چشم می خورد. حوض خانه به عنوان یکی از عناصر مهم و اساسی در خانه های تاریخی در طول زمان به فراموشی سپرده شده است. خانه های تاریخی نشانگر قسمتی از هویت شهر تبریز بوده که در این بین خانه های دوران قاجار نقش مهمی ایفا نموده اند. فلذا این پژوهش با بررسی هندسهی حوض خانه ها به دنبال کشف تناسبات و هندسه حوض خانه های خانه های تاریخی دوران قاجار تبریز بوده و به دنبال شناخت جایگاه حوض خانه به عنوان یک عنصر فضایی مهم در خانه های تاریخی و استخراج اصول هندسی حاکم بر ساخت آن در گذشته می باشد. این پژوهش باتوجه به نوع موضوع از روش کیفی تحلیلی و به روش مطالعات - کتابخانه ای، بررسی کتب و مشاهدات میدانی برای جمع آوری اطلاعات و تحلیل آنها استفاده کرده است. بر این اساس این پژوهش در پی رسیدن به پاسخ این سوال «هندسه حاکم بر فضای حوض خانه ها در خانه های تاریخی چگونه بوده است؟» ، ابتدا پس از تعاریفی از خانه های تبریز، به ساختار فضایی خانه ها در دوره قاجار و تعبیه حوض خانه در این بناها، به تبیین هندسه های مورد بررسی پرداخته و سپس با انتخاب بناهای ثبت شده در میراث فرهنگی استان آذربایجان شرقی که منسوب به دوره قاجار می باشند، پیشبرد عملی کار پیگیری شده است. در نهایت مشخص شد که قرارگیری فضای حوض خانه در این خانه ها در تطابق هندسی با تناسبات دنباله فیبونانچی،√(2)، √(3)، √(2/5) و پیمون می باشد و به طور میانگین حدود 18/5 درصد پلان زیرزمین این خانه ها را فضای حوض خانه تشکیل داده که طول فضای حوض خانه به نسبت 1/5 الی 3 متر بیشتر از عرض آن در تمام نمونه های مورد بررسی بود.

عوامل و متغیرهای مهمی در شکل گیری این رابطه پرمعنا در جهت دستیابی به هویتمند بودن ساختار معماری است. هدف از انجام این پژوهش طراحی مدرسه در شهر دزفول با رویکرد حس تعلق به مکان می باشد.این پژوهش از نظر هدف جزو پژوهش های کاربردی می باشد و هدف آن توسعه دانش در رابطه با ایجاد و افزایش حس تعلق خاطر مکانی کودکان به محیط مدرسه می باشد.از منظر هدف پژوهش، جزء پژوهش های توصیفی می باشد و برای جمع آوری اطلاعات از روش مطالعات میدانی و پیمایشی،پرسشنامه و مطالعات کتابخانه ای استفاده می شود. جامعه آماری شامل کودکان 7 تا 12 سال شهر دزفول می باشند.از روش مورگان در جهت انتخاب نمونه آماری استفاده و پرسشنامه ها به روش تصادفی بین اعضای جامعه آماری تقسیم خواهند شد. روایی و پایایی این پرسشنامه بر روی 350 نفر از دانش آموزان دختر و پسر شهر دزفول پرداختند.نتایج حاصل از تحلیل داده های پرسشنامه، فرضیات پژوهش را اثبات نمودند و از تحلیل ها به عنوان راهکار طراحی، جهت رسیدن به نتیجه مطلوب و کارآمد استفاده شدند.

مطالعات بیشماری تاکنون در مورد معماری مساجد انجام شده است که هدف اصلی آنها یافتن قدیمی ترین عناصر معماری موجود در شکل گیری مساجد، تاریخ یابی و تشخیص تحولات کالبدی در دوره های متفاوت بوده است. طراحی مساجد در ایران از آغاز دارای یک روند مستمر و متداوم بوده اما امروزه از جهت سبک های طراحی معماری اکثرا دارای چهره ای یکسان و البته یکنواخت می باشد. حال این پرسش مطرح می شود که آیا شایسته انسان مسلمان به عنوان خلیفه خدا روی زمین هست که با وجود روح خلاقه و فطرت زیبایی دوست خویش همواره در مکانی یکنواخت جهت عبادت حضور یابد؟ به نظر میرسد که در طراحی معماری مساجد توجه به نوگرایی در عناصر کالبدی و اجتناب از تقلید کورکورانه کالبدی گذشته باید مورد توجه باشد، البته میزان و نحوه نوگرایی در طراحی مساجد باید با توجه به بازه زمانی و بستر مکانی در هر مسجدی به دقت لحاظ گردد تا برای مخاطبانش دارای چهره ی کالبدی آشنا باشد (که از موارد مهم در طراحی معماری مساجد است). در مرحله اول این تحقیق به بررسی محاسن و معایب تکرار شکلی مساجد از منظر فرم و فضا پرداخته شده، سپس نمونه هایی انتخابی از مساجد معاصر ایران و جهان ارزیابی گردیده و در نهایت رویکرد های نو در طراحی مساجد معاصر ایران تحلیل می گردد. انتظار می رود نتایج این تحقیق زمینه ای باشد برای دستیابی به شناسایی دقیق تر تحولات ساختار فضایی مساجد و تاثیری در روند فعالیت های پژوهشی آینده در این رابطه داشته باشد.

استفاده از انرژی بادی در صنعت ساخت، به دلیل توجه به مسایل زیست محیطی و کاهش وابستگی به سوخت های فسیلی، در حال رشد قابل توجهی است. در این راستا، کشورهای پیشرو در این زمینه با توربین های بادی، توانسته اند نیازهای انرژی الکتریکی و گرمایی خود را تامین کنند. المان، دانمارک،هلند، سوید، فنلاند و ژاپن به عنوان کشورهای پیشرو در استفاده از انرژی بادی در صنعت ساخت شناخته می شوند. این کشورها با توجه به تکنولوژی پیشرفته ای که در زمینه تولید توربین های بادی دارند، توانسته اند موفقیت های چشمگیری را در استفاده از انرژی بادی در صنع ساخت به دست آورند.در این کشورها توربین های بادی در فضاهای ساخته شده مانند خانه ها، ساختمان های اداری و صنعتی، بنادر و فرودگاه ها نصب شده است. این توربین ها با تامین انرژی الکتریکی و گرمایی به کاهش مصرف سوخت های فسیلی و بهبود کیفیت هوای محیط زیست کمک می کنند. با توجه به رشد قابل توجه در استفاده از انرژی بادی در صنعت ساخت، پیش بینی می شود که کشورهای دیگر نیز در آینده به این روش انرژی ای روی خواهد آورد.