نشریه مدیریت در دانشگاه اسلامی
پیاپی 25 (بهار و تابستان 1402)

سازمانها برای ایجاد نگرش مثبت نسبت به خطاهای سازمانی و توسعه یادگیری از خطاها و در نتیجه آن، رشد بهینه و به دست آوردن نوآوری در سازمان، نیازمند فرهنگی اند که با عنوان «فرهنگ مدیریت خطا» مطرح می شود.از این رو، هدف اصلی این تحقیق، فهم و کشف مولفه ها و مفاهیم فرهنگ مدیریت خطا از منظر نهج البلاغه بود.

در این پژوهش تلاش شد بر مبنای روش تحلیل محتوا روی نامه ها، حکمتها و خطبه های نهج البلاغه؛ مفاهیم مهم در زمینه فرهنگ مدیریت خطا کشف و تحلیل شود.

با تحلیل محتوای مفاهیم نهج البلاغه، 88 مضمون استخراج شد که در قالب 27 مولفه و شش بعد، مقوله بندی شدند.

بر اساس نتایج پژوهش، مدیریت عملکرد به جای ارزیابی عملکرد، تاکید بر شایسته سالاری و مدیریت استعداد برای کاهش پایدار خطا، به کارگیری سبک رهبری مبتنی بر زیبایی شناختی، رهبری جبران خطا و جلوگیری از تکرار آن، یادگیری از خطا و آموزش و ترویج کارکنان حرفه گرا و دیانت گرا، ابعاد اصلی فرهنگ مدیریت خطا در پرتو نهج البلاغه می باشند.

هدف پژوهش حاضر، ارائه الگوی نوین مدیریتی فراملیتی سردار سلیمانی در سیستم های ‏پیچیده و آشوبناک بین المللی با تحلیل فراترکیب تفسیری-کیفی پژوهشهای ارائه شده در «دومین همایش بین المللی گام دوم انقلاب اسلامی: مکتب شهید سلیمانی» ‏بود.

به منظور ارائه الگو ‏مطابق با روش فراترکیب کیفی، که یکی از انواع روش های فرامطالعه است، پس از جستجوی اولیه و پالایش منابع موضوعی (مرتبط با موضوع)، از 59 منبع اولیه یافت شده، تعداد 44 مقاله انتخاب و بررسی شد.

در پژوهش حاضر 47 کد شناسایی شد. بعد از پالایش و دسته بندی مجدد کدهای اولیه، ابعاد الگوی نوین مدیریتی فراملیتی سردار سلیمانی در سیستم های پیچیده و آشوبناک بین المللی بر اساس ارزشهای فرهنگی دارای شش بعد شد. در بین ابعاد مدل، بعد شخصیتی 305 و بعد مدیریتی 128 ارجاع، بیشترین ارجاعات را به خود اختصاص داده است.

با در نظر گرفتن فراوانی به عنوان ملاک اهمیت، می توان استنباط کرد که در بین ابعاد مدل، بعد شخصیتی و بعد مدیریتی، حائز بیشترین اهمیت است. در بین مقوله های الگو، مقوله اخلاقی و اعتقادی و در بین کدها، کد ولایتمداری، جهادگر و دلسوزی، حائز بیشترین اهمیت است. سپس یافته ها و مدل با روش دلفی اعتبارسنجی شد. انتظار می رود مدل این پژوهش ‏در زمینه مدیریت، به ویژه در فاز بین المللی، راهگشای مدیران در جوامع اسلامی ‏باشد.‏

هدف این پژوهش، شناسایی عوامل موثر بر هماهنگی در نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه ها بود.

پژوهش حاضر از نظر هدف، کاربردی و از نظر نحوه گردآوری داده ها توصیفی بود که با رویکرد کیفی انجام شده است. جامعه پژوهش، معاونان، مدیران و خبرگان آشنا به موضوع پژوهش بودند که به روش قضاوتی و با معیار اشباع نظری داده ها، 20 نفر انتخاب شده اند. برای تحلیل داده های حاصل از مصاحبه های نیمه ساختاریافته، از روش تحلیل مضمون استفاده شده است.

پس از برگزاری مصاحبه ها و پیاده سازی متون، 32 مضمون پایه در ارتباط با عوامل موثر بر هماهنگی به دست آمد و در مرحله بعد، 12 مضمون سازمان دهنده از میان آنها استخراج شده است.

نتیجه نهایی پژوهش، شناسایی عوامل موثر بر هماهنگی در سازمان مد نظر بود که عبارتند از: نظام ارتباطی- اطلاعاتی، عوامل ساختاری، عوامل نگرشی، برنامه ریزی، نظام رسمی مشارکت، نظام ارزیابی و نظارت، عوامل سخت افزاری، عوامل ماموریتی، رهبری، فرهنگ سازمانی، قوانین و مقررات و ویژگی های فردی. توجه به ابعاد مذکور شناسایی شده و ارتقای آنها می تواند بر ارتقای کارایی و اثربخشی سازمان اثر جدی داشته باشد.

این پژوهش به منظور طراحی چارچوب مفهومی شایستگی ها برای مدیران دانشگاه فرهنگیان در گام دوم انقلاب انجام شد.

در این پژوهش از روش کیفی تحلیل مضمون استفاده شد. مشارکت کنندگان در پژوهش، متخصصان مدیریت آموزش عالی و تربیت معلم بودند که تجربه لازم را در زمینه موضوع تحقیق داشتند. برای انتخاب نمونه از دو روش نمونه گیری هدفمند و گلوله برفی، به صورت ترکیبی استفاده شد. ابزار پژوهش، مصاحبه نیم ساختاریافته بود.

چارچوب مفهومی شایستگی های مدیران دانشگاه فرهنگیان، از هفت بعد (منش و رفتار اخلاقی و معنوی؛ فرهمندی و تحول گرایی؛ مقبولیت و حسن شهرت؛ مهارت ارتباطی موثر؛ شایستگی های پایه؛ توانایی در مدیریت مالی، اداری و انسانی؛ سلامت جسمی و روانی) و 26 ملاک (کمال اخلاقی و دوری از ریاکاری، شعور معنوی، وجدان اخلاقی، مقبولیت فرهنگی، اجرایی، آموزشی و پژوهشی، فرهمندی، تحول گرایی، خلق نیکو، توانایی ارتباطی بالا، روحیه کار گروهی، توانا در مدیریت مالی، توانا در مدیریت منابع انسانی، توانا در ارزیابی عملکرد، قدرت استدلال، فکر نقاد، فکر خلاق، انطباق پذیری، قدرت حل مسئله، قدرت تصمیم گیری، یادگیرنده مادام العمر، مهارت فناوری، سلامت جسمانی، ثبات روحی) تشکیل شده است.

هفت گزاره مرتبط با شایستگی های مدیران دانشگاه فرهنگیان استخراج شد که این گزاره ها می توانند در انتخاب، آموزش و توانمند سازی مدیران دانشگاه فرهنگیان مبنا قرار گیرند.

هدف از انجام این پژوهش، شناسایی و دسته بندی ذهنیات خبرگان منابع انسانی درباره پیشران های توسعه التزام سرمایه انسانی بر اساس قرآن و عترت در کنار عقل و اجماع بود. جهان هستی و تمامی مخلوقات او، ظهور خداوندند و ظهور انسان کامل به عنوان مدیریت شایسته در متن نظام شایسته که جهان هستی است، درخور توجه است؛ زیرا همه ما برای رسیدن به کمال آفریده شده ایم و در جستجوی گمشده خود که همان کمال است، در حرکت می باشیم. در این پژوهش از قرآن و عترت در کنار هم استفاده شده است. ابتدا ادبیات و پیشینه پژوهش بر اساس قرآن و متون معتبر دینی در کنار عقل و اجماع مرور شده و سپس بر اساس اسناد و مدارک و مصاحبه و پرسشنامه از 10 خبره، عبارت کیو (44 عبارت) شکل گرفته است. بر اساس اسناد و مدارک و اظهار نظر خبرگان می توان گفت که عبارات کیو به دست آمده، از روایی و پایایی برخوردار است. از خبرگان منابع انسانی و دینی خواسته شده بود عبارات کیو را بر محورهای تنظیم شده موافق و مخالف و ممتنع در قالب طیف شش گزینه ای 6+ تا 6- دسته بندی کنند. سپس بر اساس آمار استنباطی(تحلیل عاملی) و به وسیله نرم افزار اس.پی.اس.اس، داده ها تجزیه وتحلیل شده است و در قالب الگوهای مختلف ذهنی دسته بندی شده اند که در نهایت، سه الگوی ذهنی شناسایی شده است. الگوهای به دست آمده به ترتیب اهمیت عبارتند از: الگوی اول: فردی و شخصیتی؛ الگوی سوم: رهبری و فرهنگی؛ الگوی دوم: ساختاری و سازمانی.

نیل به اهداف جامعه اسلامی و تحقق تمدن اسلامی، نیازمند نگاه مدیریتی متفاوت و مبتنی بر آموزه های دین مبین اسلام است که جز با تلاش خستگی ناپذیر و اتکا به توانمندی های داخلی محقق نخواهد شد. در این راستا، حرکت مستمر نظام حکمرانی و مدیریتی کشور به سمت مدیریت جهادی، بسیار مهم و قابل توجه است؛ زیرا برابر فرمایش امیر مومنان، امام علی (ع)، اصلاح زمامداران مقدمه اصلاح جامعه است. بنابر این، مفهوم پردازی و تبیین مختصات مدیریت جهادی، ضروری به نظر می رسد. هدف پژوهش حاضر، تبیین مختصات مدیریت جهادی بر اساس کتاب حماسه حسینی استاد شهید مرتضی مطهری، به منظور تبیین سیره امام حسین (ع) بود.

رویکرد پژوهش، استقرایی و نحوه انجام آن، کیفی بود و بر اساس راهبرد نظریه داده بنیاد، مضامین و مقوله ها و مفاهیم مرتبط با مدیریت جهادی استخراج شدند.

بر اساس سیره امام حسین (ع)، نهادینه سازی مدیریت جهادی در نظام حکمرانی و مدیریتی کشور، نیازمند توجه به الزامات ذیل است: حفظ، اصلاح و تقویت جامعه اسلامی؛ اشاعه امر به معروف و نهی از منکر؛ پرهیز از دنیاپرستی در قالب پناه بردن به خدا از حرص و بی تابی و پرهیز از طمع به منصب، پول و لذت؛ اخلاص؛ تمسک به سیاست علوی و منطق انقلابی؛ عدالت گستری؛ ظلم ستیزی؛ جهل ستیزی؛ صبر در مسیر حق و قیام مقدس و جاویدان علیه باطل.

مدیریت جهادی در مکتب امام حسین (ع) با تهذیب نفس؛ تبعیت محض از منطق حق پرستی و اصلاح؛ اطاعت پذیری؛ جامع نگری و رویکرد سیستمی؛ مدیریت کارامد منابع؛ مدیریت راهبردی سرمایه های انسانی؛ تکلیف مداری و مسئولیت پذیری مشخص می شود.

پژوهش حاضر با هدف شناسایی و تعیین عوامل اثرگذار بر موفقیت پیشرفت شغلی اساتید برتر دانشگاه های ایران و ارائه مدل در این حوزه انجام شده است. روش تحقیق این پژوهش، کیفی بوده و از مصاحبه نیمه ساختاریافته استفاده شده است. در این پژوهش با استفاده از روش نمونه گیری هدفمند و گلوله برفی، با 20 نفر از اساتید برجسته ایران در رشته های مختلف مصاحبه شد. متدکترای مدیریت منابع انسانی، دانشیار دانشکده مدیریت و حسابداری، دانشکده فارابی دانشگاه تهران. قم، ایرانون مصاحبه ها با استفاده از روش تحلیل مضمون بررسی شد. برای بررسی قابل اعتماد بودن یافته ها نیز از معیارهای چهارگانه گوبا و لینکلن استفاده شده است. در نتیجه، 120 کد در 26 مضمون سازمان دهنده و هشت مضمون فراگیر شکل گرفت. نتایج این پژوهش در قالب مدل، شامل سه بخش حوزه شخصی، حوزه محیطی/ زمینه ای و حوزه سازمانی می باشد. در پایان پژوهش، محدودیتها و پیشنهادهای کاربردی مطرح شده است.

هدف پژوهش حاضر طراحی الگوی جذب اعضای هیئت علمی در ایران، مبتنی بر اسناد بالادستی و بیانیه گام دوم انقلاب اسلامی (مورد مطالعه: دانشگاه فرهنگیان) بود.

پژوهش حاضر به لحاظ هدف، کاربردی و از نوع پژوهشهای آمیخته بود. در مرحله نخست با استفاده از روش تحلیل محتوای کیفی، اسناد بالادستی و بیانیه گام دوم انقلاب اسلامی در خصوص ملاکهای جذب هیئت علمی، استخراج و خلاصه سازی و دسته بندی شد، سپس نتایج به دست آمده، مبنای طراحی پرسشنامه محقق ساخته در مرحله دوم قرار گرفت تا میزان اهمیت این ملاکها برای اعضای هیئت علمی مورد سنجش کمی قرار گیرد. جامعه آماری شامل اعضای هیئت علمی و اساتید دانشگاه فرهنگیان تعیین شد و با روش نمونه گیری در دسترس، 102 پرسشنامه گردآوری شد.

بر اساس روش تحلیل محتوای کیفی، الگوی جذب اعضای هیئت علمی در دانشگاه فرهنگیان مبتنی بر بیانیه گام دوم انقلاب (124 ویژگی) شناسایی و به دو دسته ملاکهای عمومی (شایستگی های اخلاقی و معنوی، شایستگی های جهادی و انقلابی، فعالیتهای فرهنگی و اجتماعی، شایستگی های نگرشی) و ملاکهای تخصصی (شایستگی های آموزشی، ویژگی های شخصیتی، شایستگی های پژوهشی) طبقه بندی شد. تحلیل داده های حاصل از مرحله کمی نشان داد که از دیدگاه پاسخگویان، مدل از برازش مناسبی برخوردار است و از بین ملاکهای جذب، ملاکهای تخصصی در اولویت اول(به ترتیب شامل شایستگی های آموزشی، شایستگی های پژوهشی و شایستگی های شخصیتی) و ملاکهای عمومی(شامل شایستگی های جهادی و انقلابی، شایستگی های نگرشی، شایستگی های اخلاقی و معنوی و فعالیتهای فرهنگی و اجتماعی) از نظر پاسخگویان مهم تلقی شدند.

دانشگاه ها با به کارگیری ملاکهای موجود می توانند اعضای با استعداد و انقلابی را در دانشگاه به عضویت هیئت علمی درآورند.

هدف پژوهش حاضر، تحلیل آموزش مغفول شایستگی های تربیت دینی در برنامه درسی دانشجومعلمان رشته دبیری الهیات و معارف اسلامی در دانشگاه فرهنگیان بود. جامعه تحقیق شامل اساتید رشته معارف و کلیه سرفصلهای برنامه درسی رشته الهیات و معارف اسلامی در دانشگاه فرهنگیان در سال 400-1399 بود. برای انتخاب جامعه از روش نمونه گیری هدفمند با تکنیک معیاری در بخش اساتید معارف اسلامی و روش نمونه گیری سرشماری در بخش سرفصلهای رشته الهیات و معارف اسلامی استفاده شد. ابزار پژوهش در این تحقیق، مصاحبه نیمه ساختاریافته و چک لیست تحلیل محتوا بود؛ بدین صورت که در مرحله اول با 15 نفر از اساتید رشته معارف اسلامی برای استخراج شایستگی های تربیت دینی مصاحبه صورت گرفت. سپس بر اساس شایستگی های استخراج شده در خصوص تربیت دینی، یک چک لیست تحلیل محتوا طراحی شد تا میزان پوشش شایستگی های تربیت بدنی در سرفصلهای برنامه درسی رشته الهیات و معارف اسلامی در دانشگاه فرهنگیان تحلیل شود. برای تعیین روایی ابزار، از روایی محتوایی استفاده شد و فهرست وارسی در اختیار سه نفر از متخصصان معارف اسلامی قرار گرفت. روایی سازه تحلیل محتوا نیز از نظر اساتید رشته معارف، بررسی و تایید شد و پایایی آن با بهره گیری از روش ویلیام اسکاتریال 82 درصد محاسبه شد. نتایج نشان داد که سرفصلهای برنامه درسی در رشته الهیات و معارف اسلامی در دانشگاه فرهنگیان بخش زیادی از شایستگی ها را پوشش داده است؛ ولی بعضی از مولفه های هر شایستگی نیز مورد غفلت قرار گرفته اند. همچنین در سرفصلهای برنامه درسی دبیری الهیات، شایستگی های شناختی بیشترین و شایستگی های اقتصادی- حرفه ای کمترین حضور را داشتند. به نظر می رسد نیاز است دست اندرکاران آموزشی و برنامه ریزان درسی دانشگاه فرهنگیان، نسبت به آموزش شایستگی های تربیت دینی غفلت شده در سرفصلهای برنامه درسی رشته الهیات و معارف اسلامی توجه داشته باشند.

مذاکره ابزاری مدیریتی است که برای موفقیت در محیط کسب وکار امروزی اهمیت زیادی دارد. هدف از مذاکره در آموزه های دینی، برون رفت از منازعات و کناره کیری از فضای اختلافات است؛ البته اگر حداکثر منافع طرفین تامین شود و از مقاصد اصلی، در فضایی که سخن از عالم اسلام و منافع جامعه اسلامی است، غفلت نشود. در جمهوری اسلامی ایران نیاز است که برای تعیین اصول و فنون مذاکره، از منابع اسلامی استفاده شود؛ بنابر این، هدف پژوهش حاضر، شناساسی مولفه های اصول و فنون مذاکره، مبتنی بر بیانات امام علی (ع) در نهج البلاغه بود.

در این پژوهش با استفاده از رویکرد تحلیل مضمون، متن شریف نهج البلاغه با استدلال و منطق، بررسی شد و اصول و فنون مذاکره، تعیین و برای اجرا شناسه گذاری شد.

در مجموع، 142 شناسه در قالب 31 مضمون پایه و هفت مضمون سازمان دهنده (برنامه ریزی، تصمیم گیری عقلایی، فرهنگ سازمانی، مسئولیت پذیری، پاسخگویی، ارتباطات سازمانی و عدالت محوری) به دست آمد و در نهایت، همه مضامین ذیل مضمون فراگیر اصول و فنون مذاکره مبتنی بر بیانات امام علی (ع) در نهج البلاغه قرار گرفتند.

تقریبا تمامی تعاملات سازمانی نیازمند سطحی از اصول و فنون مذاکره است و مذاکره کنندگان ماهر در کسب وکار، دارایی هایی ارزشمند تلقی می شوند که قادرند عملکرد مالی، ارتباط با مشتریان و رضایت و رفاه کارکنان را بهبود بخشند.

توجه جدی و برنامه ریزی دقیق و جامع از سوی مسئولان ملی و استانی برای غنی سازی اوقات فراغت دانشجومعلمان به علت حساسیت این قشر در تعلیم و تربیت آیندگان، لازم و ضروری است؛ لذا هدف این پژوهش، ارائه مدلی اثربخش در راستای غنی سازی اوقات فراغت با تاکید بر فعالیتهای فرهنگی و دینی به منظور تحقق راهبردهای منشور فرهنگی- دینی دانشگاه فرهنگیان بود.

پژوهش حاضر به لحاظ هدف، توسعه ای-کاربردی است. در پژوهش حاضر برای مرور مبانی نظری و پیشینه پژوهش، از مطالعات کتابخانه ای و اسنادی و برای گردآوری داده های میدانی از ابزار مصاحبه نیمه ساختاریافته بهره گرفته شد. جامعه آماری پژوهش متشکل از سه دسته کارکنان ستادی دانشگاه فرهنگیان، اساتید و اعضای هیئت علمی و دانشجومعلمان بود که از بین آنها 30 نفر با استفاده از روش های نمونه گیری غیر احتمالی قضاوتی و گلوله برفی انتخاب شدند. برای تجزیه و تحلیل داده ها، از روش آمار توصیفی برای تبیین اطلاعات جمعیت شناختی مصاحبه شوندگان و از روش نظریه داده بنیاد و مدل پارادایمی استراوس و کوربین برای کدگذاری باز، محوری و گزینشی و طراحی مدل استفاده شد.

پس از تحلیل داده ها، مدل اثربخش غنی سازی اوقات فراغت دانشجومعلمان مبتنی بر 31 عامل علی در پنج دسته (عوامل روان شناختی، فردی- شخصیتی، ارتباطی و تعاملی، جمعیت شناختی و نگرشی- اعتقادی)؛ 15 عامل زمینه ای در سه دسته (عوامل سازمانی و آموزشی، مدیریتی و زیرساختی)؛ 17 عامل مداخله گر در چهار دسته (فرهنگی و اجتماعی، فناورانه، نهادی- سیاسی و اقتصادی- مالی)؛ 30 راهبرد در شش دسته (اقدامات راهبردی مدیریتی و ساختاری، تعاملی، پشتیبان و تسهیلگر، توسعه گرا و زیرساختی، دانشی، فناورانه و آینده نگر و مشورتی و ترویجی) و 30 پیامد خرد و کلان در دو دسته (پیامدهای شغلی فردی و اجتماعی) طراحی شد.

مدل نهایی ارائه شده می تواند مبنایی برای مدیران ارشد ملی و استانی دانشگاه فرهنگیان برای غنی سازی اوقات فراغت دانشجومعلمان در عصر حاضر باشد و مدیران بر اساس راهبردهای شش ‎گانه تعریف شده در این پژوهش، می توانند اقداماتی متناسب برای غنی سازی اوقات فراغت دانشجومعلمان با تکیه بر فعالیتهای فرهنگی و دینی ارائه دهند.