آرشیو پنجشنبه ۲۵ امرداد ۱۳۹۷، شماره ۴۱۶۲
کتاب
۱۱
فلسفه

درباره «پساساختارگرایی و خوانش گفتمان ها»

اضطراب دکارتی ناآزمودگی ها

اکبر پناهی

«دو اصل مفهوم ماهیت انسان و چگونگی کارکردش مانع از ایجاد یک علم کلاسیک شد.» میشل فوکو/ نظم امور.

پساساختارگرایی نیازمند نظریه های بنیادین نیست، چون مبناگرایی در این روش جایی ندارد. پایه های نخست آن در دهه 1920 شکل می گیرد و به سرعت گسترش می یابد. اکنون پساساختار دغدغه ای است که نظام مندی های عقلانی را با روش های خود محک می زند. تردیدها به اضطرابی از نوع دکارتی بدل شده و شیوه نوین اندیشه در دسترس مخاطب است.

مایکل. ای پیترز و نیکلاس. سی. بوربولس در کتاب «پساساختارگرایی و خوانش گفتمان ها» به تشریح سوژه های مورد نظر می پردازند. رمضان برخورداری با ترجمه این کتاب، گزاره های آنان را به پیکره زبان فارسی منتقل کرده است. موضوعات پسامدرن هنوز در کشور ما ناآزموده باقی مانده اند. بنابراین انتقال مفاهیم از کشور مبدا باید با دقت نظر انجام شود. ویرایش کتاب باعث شده تا مخاطب به خوانش دقیق تری از عبارات برسد، چراکه گزاره ها و اصطلاحات پساساختارگرایی سنگینند. اگر مخاطب برداشت های متفاوت و مجهول از جملات بسیط و مرکب داشته باشد، ممکن است متن اصلی و یا ترجمه را نارسا بداند.

حسن کریم زاده نیز با برداشتی آزاد از نقاشی رنه مگریت معنارسانی و معادل سازی های تصویری برای متن کتاب را با طراحی جلد به عهده گرفته است. باید گفت تعویق مفاهیم، فاصله گذاری بین ذهن مخاطب و متن کتاب، ناسازگاری و اضطراب از نوع مدرن در طرح روی جلد نهفته است.

دکتر برخورداری در راستای اندیشه پیترز توانسته است، دال ها و گزاره هایی را بدون نقص به مخاطب برساند و این نشان دهنده همسویی نظام فکری ایشان با پیترز بوده است. برخورداری از فهم دقیق از گزاره های فلسفی نویسنده، یکی از حلقه های مفقوده در امر ترجمه است. چنانکه مایکل پیترز در مقدمه خود صفحه 11 با صراحت می گوید: «مدعی هستیم که پیکره ای از آثار در اندیشه فوکو، لیوتار و دریدا وجود دارد که معطوف به تعلیم و تربیت است. بسیار شادمانم که این کتاب به فارسی برگردانده شد. بابت ترجمه کتاب به فارسی صمیمانه سپاسگزار رمضان برخورداری از دانشگاه خوارزمی هستیم. مایکل پیترز-29 مارس 2017»

عمل گرایی و تعلیم و تربیت از موضوعات مطروحه در کتاب است و به صورت کاربردی عنوان شده اند. بوربولس و پیترز به مبانی فلسفی و روش های پژوهش در عرصه تعلیم و تربیت می پردازند. همان طور که در ابتدای کتاب می خوانیم: ای. پیترز بازنشسته دانشگاه ایلینیوز و استاد روش و پژوهش در دانشکده تعلیم و تربیت در دانشگاه وایکاتواست. آثار گسترده ای درباره پساساختارگرایی و تعلیم و تربیت دارد. کتاب پساساختارگرایی، سیاست و تعلیم و تربیت از جمله آنهاست که اخیرا به چاپ رسیده است.

نیکلاس بوربولس نیز استاد مطالعات سیاست گذاری تربیتی در دانشگاه ایلینیوز است. او ویراستار مجله نظریه تربیتی، مولف کتاب گفت وگو در تدریس، ویراستار کتاب تدریس و دشواری های آن است. در فصل نخست این کتاب مدرنیسم و پست مدرنیسم، ساختارگرایی و پساساختارگرایی، ظهور، شباهت ها، ابداعات نظری و تمایزها بررسی می شوند. اما در فصل دوم اهداف پژوهشی و تربیتی مورد بازبینی قرار می گیرند. مفاهیمی مانند رقیب علوم اجتماعی، فوکو و تاریخ علوم انسانی، به سوی فلسفه علوم سیاسی و نقد فن آوری های سرمایه دارانه از منظر لیوتار دغدغه نویسنده در فصل دوم بوده است. فصل بعد مربوط به پژوهش تربیتی و روش شناسی در اقلیم نگاه فوکو، باستان شناسی و تبارشناسی اش است. در فصل آخر شیوه های مدرن خوانش ارایه می شود.

مارکس، فریره، هنری ژیرو، پاتی لاتر و استفن بال از جمله کسانی هستند که در رابطه با اندیشه پساساختارگرایی، تعلیم و تربیت، انتقاد، فمینیسم و خطوط مشی نظریاتی ارایه داده اند. پساساختارگرایی چون بر ضد مبنا حرکت می کند، صورت بندی انتقادی را در خود پرورانده است. بنابراین تحلیل متن، بازبینی نظریات جدیدی، افشای الگوها و زبان محوری را در بطن خود دارد و ریشه های آن در جنبش فرمالیسم است. البته فوکو آن را از جنبش فرمالیسم و پدیدارشناسی جدا می داند. فوکو طی گفت وگویی تحت عنوان «پساساختارگرایی ابداعی فرانسوی نبود» به آنالیز مسائل مطروحه پساساختار و گرایش به آن می پردازد. «فوکو حقیقت را محصول رژیم های گفتمانی یا ژانرها در نظر می گیرد، هر گفتمان، پیکره تقلیل ناپذیری از قواعد برای ایجاد جملات یا گزاره های شکل یافته است.»