جنگل های ارس واقع در استان سمنان، این روزها حال و روز خوبی ندارد. طبق گفته رئیس اداره حفاظت و حمایت اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان سمنان به «ایران»، از مساحت 150 هزار هکتاری جنگل های سوزنی برگ (ارس)، 7-8 هزار هکتار آن به گیاه نیمه انگل «دارواش» آلوده شده است؛ انگلی مزاحم که از طریق بذر جابه جا شده و به درختان حمله ور می شود آن هم به درختانی کهنسال و تنومند که از آنها با عنوان اسطوره های مقاومت و پایداری یاد می شود. در هر صورت با توجه به اهمیت حفظ درختان ارزشمند ارس، به هر شکل ممکن باید با این آفت مبارزه کرده تا از گسترش آلودگی به دیگر نقاط جنگلی جلوگیری شود.

«حمیدرضا عبدوس»، رئیس اداره حفاظت و حمایت اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان سمنان به «ایران» می گوید: استان سمنان 9 میلیون و 700 هزار هکتار وسعت دارد که حدود 352 هزار هکتار از آن عرصه های جنگلی است. جنگل های سوزنی برگ یا «ارس» 150 هزار هکتار از این مساحت را تشکیل می دهند که متاسفانه در حال حاضر 7-8 هزار هکتار از این مساحت به گیاه نیمه انگل «دارواش» آلوده شده است.

او می گوید: جنگل های ارس هر جایی رشد نکرده و تنها در دامنه های خاص و ارتفاعات 1700-1800 متر به بالا رشد و نمو می کند. بر این اساس ما در ارتفاعات پایین تر و مناطق دشتی و کویری این گونه را به هیچ وجه مشاهده نمی کنیم. ارس ها بیشتر در دامنه جنوبی رشته کوه البرز و در ارتفاعات شمالی شهرستان های مهدی شهر، شاهرود، دامغان و گرمسار پراکنش دارند. رشد این گیاه تابع شرایط خاصی بوده و تا ارتفاع 4 هزارمتری نیز رشد می کند. این گیاه ارزشمند، یکی از گونه های حفاظتی و ممنوع القطع بوده و حتی واگذاری اراضی نیز در مواقعی که این گونه وجود داشته باشد، انجام نمی شود.

طبق گفته این گیاه پزشک، ارس گونه ای دیرزیست و کهنسال بوده. این گونه، ریشه دوانی بسیار خوبی داشته و در حفاظت آب و خاک نقش بسیار مهمی ایفا می کند. ارس ها در مناطق کوهستانی، آب دهی چشمه سارها را تضمین کرده و مامنی برای حیات وحش بشمار می روند. همچنین ضمن تلطیف هوا در تغذیه سفره های زیرزمینی نیز نقش مهمی ایفا می کنند.

طبق گفته او، «دارواش» مختص درختان ارس به نام ارس واش با نام علمیArceuthobium oxycedri است که خاص مخروطیان بوده و حیات آنها را با تهدید جدی روبه رو می کند. این گیاه نیمه انگل فاقد ریشه بوده ولی به علت داشتن سبزینه و کلروفیل نیمه انگلی محسوب شده است که پس از مستقر شدن روی گیاه میزبان از شیره خام میزبان استفاده می کند و مواد غذایی اش را از میزبان می گیرد. در حقیقت در سال های خشکسالی و کاهش بارندگی، باعث تنش بیشتر به درختان ارس شده و آنها را خشک می کند. گیاه نیمه انگل به طور کامل رشد کرده و چنانچه عملیات کنترل و پاکسازی انجام نشود، طی سالیان سال باعث تضعیف گیاه اصلی می شود زیرا انگل، مواد غذایی خود را از گیاه اصلی تغذیه کرده و پس از رشد، بذرش را در اطراف پرتاب کرده و از طریق تولید مواد چسبناک، به تنه و شاخه درختان ارس چسبانده و طی فرایندی وارد آوند درخت های سالم می شود. بقیه رشد این بیماری، درون آوند انجام شده و پس از رشد قسمت های مختلف، اندام گیاه نیمه انگل تشکیل می شود.به اعتقاد عبدوس، ابتلای ارس ها به انگل دارواش و خسارات وارده موضوع جدیدی نیست. طی سال های گذشته این انگل بارها به جان این درختان افتاده اما خسارات زیادی را به بار نیاورده است. هر چند که حالا ابتلای این گونه به انگل دارواش به دلیل تغییرات اقلیمی و بروز خشکسالی، به موضوعی نگران کننده تبدیل شده است. مشکل اینجاست که گیاه نیمه انگلی از همان جنس درخت سوزنی برگ بوده و بسختی قابل تشخیص است. شناسایی درست گیاه انگلی نیاز به دقت زیادی داشته و هر کسی قدرت تشخیص گیاه اصلی با گیاه نیمه انگلی را ندارد اما زمانی که گیاه شدیدا آلوده شود، خشک شده و از بین خواهد رفت. چنانچه کانون آلودگی بدرستی تشخیص داده نشده و آلودگی منتشر شود، درختان بیشتری آسیب دیده و درگیر خواهند شد. در حال حاضر تعدادی از درختان ارس در شهرستان های مهدی شهر، دامغان و شاهرود درگیر شدند. البته خوشبختانه آلودگی به صورت لکه ای است.

او به اهمیت کنترل آلودگی جنگل های ارس اشاره کرده و می گوید: زمانی که کنترل انجام نشود، سال به سال بر درختان آلوده افزوده می شود. با توجه به پیگیری های انجام شده، هیچ مواد شیمیایی برای مبارزه با این انگل توصیه نشده و در حقیقت قابل اجرا نیز نیست زیرا این درختان، تنومند بوده و به دلیل آلودگی زیاد، تنها با یک علف کش ساده نجات پیدا نمی کنند. از طرفی در خصوص مبارزه بیولوژیک هنوز تحقیقات کامل و قابل توصیه انجام نشده است؛ بنابراین تنها راه رایج، مبارزه مکانیکی است. بدین معنا که درختان آلوده شناسایی شده و 20 -30 سانتی متر پایین تر از قسمت آلوده قطع می شود. درختانی هم که شدیدا آلوده و خشک شدند، کف بر می شوند. جالب توجه این است که کنار درختان کف بر شده، جوانه زده و با توجه به ریشه دوانی سریع شاهد رشد قابل توجه آن خواهیم بود؛ این در حالی است که در اساس، درختان ارس رشد بسیار کندی داشته و در منابع علمی گفته شده که طی یک سال یکی دو میلیمتر بیشتر رشد نمی کنند.رئیس اداره حفاظت و حمایت اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان سمنان، به رخداد تنش های اجتماعی گسترده ناشی از قطع درختان آلوده اشاره کرده و می گوید: مردم اغلب اعتراض کرده و در تلاشند تا از قطع درختان آلوده جلوگیری کنند؛ این در حالی است که آنها باید بپذیرند که در صورت علاقه مندی به این درختان ارزشمند، باید حفاظت را جدی تر گرفته و از انتشار آلودگی به دیگر درختان جلوگیری کنند؛ بر این اساس، چنانچه درختی کاملا آلوده و خشک شود باید هرچه سریع تر قطع شود. در حقیقت این مبارزه انجام می شود تا از انتشار آلودگی به دیگر درختان جلوگیری شده و حیات ارس ها به مخاطره نیفتد.