آرشیو دوشنبه ۸ خرداد ۱۴۰۲، شماره ۸۱۹۶
زیست بوم
۱۹

وندالیسم های مشهوری که روی کاخ پارسه در تخت جمشید یادگاری نوشتند

از سرجان ملکم تا میرزاده عشقی

کبریا حسین زاده

کنار اسم های عزیزخان، میرزا غلام و حسین، اسم های معروف ایرانی و خارجی دیده می شوند که شخصیت های مطرحی در تاریخ بودند و سعی کردند ردی از خودشان روی یکی از مشهورترین آثار تاریخی دنیا یعنی کاخ پارسه به جا بگذارند، موضوعی که باورش دشوار و تعجب انگیز است.

اسم و امضای بسیاری از مسافرانی که در طول تاریخ از کاخ پرسپولیس دیدن کردند، روی این اثر تاریخی مهم حک شده است. کاخی که به اشتباه به تخت جمشید معروف شده است اما بر اساس کتیبه های به جا مانده از آن شهر پارسه نام داشته است.

شهر پارسه نه تخت جمشید

یادگارنویسی روی آثار تاریخی نوعی از وندالیسم است. در متون جامعه شناسی انحرافات و آسیب شناسی اجتماعی، وندالیسم بارها به مفهوم داشتن نوعی روحیه بیمارگونه به کار رفته که نشان دهنده تمایل به تخریب آگاهانه، ارادی و خودخواسته اموال، تاسیسات و متعلقات عمومی است.

بسیاری از افرادی که اسم و امضایی از خود در شهر پارسه به جا گذاشته اند، افراد مشهوری در تاریخ بوده اند، از روزنامه نگار گرفته تا سفرنویس و دیپلمات؛ به همین دلیل باورپذیری اینکه چنین افرادی به قصد تخریب یا خودخواسته اثری از خود روی یک بنای باستانی به جا بگذارند، کمی دشوار است!

مجموعه باستانی شهر پارسه تا سال 1310 محافظت نمی شده به همین دلیل افرادی که به این منطقه سفر می کردند، بدون ممانعت کسی، نامی از خودشان روی دیوارهای سنگی حک می کردند.حجم یادگاری شخصیت های مشهور تاریخ روی دروازه ملل و پایین دو گاو عظیم الجثه اقتباس گرفته از هنر آشور بسیار است. ملل تابع وقتی وارد کاخ می شدند ناخودآگاه نگاهشان به عظمت گاوها و سه کتیبه نوشته شده به خط میخی و به سه زبان فارسی باستان، ایلامی و بابلی می افتاد. حالا اسامی حک شده روی سنگ ها بیش از کتیبه ها خودنمایی می کند.

92 سال از یادگاری نویسی در کاخ پارسه می گذرد چرا که دلسوزانی هر روز سعی می کنند بقایای این کاخ را حفظ و با یادگارنویسی روی آن توسط مسافران برخورد کنند.

مک گرگور ویلسون (MACCREGOR WILSON) یکی از افراد مشهوری است که اسم خودش را در سال 1891 روی بدنه دروازه ملل حک کرده است. گفته می شود او یکی از سرمایه دارهای کشتی تایتانیک بوده است.استنلی، سر هنری مورتون روزنامه نگار نیویورک تایمز در سال 1870 از شهر پارسه بازدید کرده است. استنلی در جنگ داخلی امریکا برای جنوبی ها جنگید و در 1866، به منزله خبرنگار روزنامه ای در میسوری، همراه سواره نظام امریکا در نبرد بر ضد بومیان امریکایی شرکت کرد. سال بعد به عنوان خبرنگار نیویورک هرالد، عملیات نظامی بریتانیا را بر ضد تئودور دوم، امپراطور اتیوپی، پوشش داد و نخستین خبرنگاری بود که سقوط ماگدالا، پایتخت تئودور را در 1868 گزارش کرد. او از 1869 تا 1871 در مراسم گشایش کانال سوئز در مصر شرکت، سپس به کریمه، ایران و هند سفر کرد.

سر جان ملکم

سر جان ملکم ‏افسر اسکاتلندی کمپانی هند شرقی، دیپلمات، تاریخدان و سیاستمدار نیز 223 سال پیش از شهر پارسه بازدید کرد. او در اوایل قرن نوزدهم بارها از سوی کمپانی برای عقد توافقنامه های سیاسی و بازرگانی به دربار قاجار فرستاده شد.سر جان ملکم سه بار بین سال های 1800 تا 1810 با سمت های مختلف از مترجم تا سفیر به ایران آمد و به خوبی فارسی صحبت می کرد. سر جان در سفر دوم به ایران برای فتحعلی شاه قاجار هدایای زیادی از جمله بذر سیب زمینی به دربار آورد. این بذرها اولین بار در روستای پشند - در غرب تهران - کشت و حاصلش سیب زمینی پشندی شد که تا سال های سال سیب زمینی را «آلوی ملکم» می نامیدند.

میرزاده عشقی

اما قطعا رد میرزاده عشقی روی کاخ پارسه را کمتر کسی باور می کند؛ شاعر، نویسنده، روزنامه نگار مبارز و نوگرای عصر بیداری که به دلیل افکار و اندیشه های تند وطن پرستانه اش در تیر 1303 به ضرب گلوله کشته شد. از برجسته ترین آثار او می توان به «سه تابلوی مریم»، «کفن سیاه» و «رستاخیز شهریاران ایران» در زمینه نثر، مقالات تند و انتقادی در روزنامه سده بیستم اشاره کرد. شعر او نمونه تمام عیار شعر عصر مشروطه است.(F.W.GRAF SCHULENBURG) سفیر آلمان نازی در اتحاد جماهیر شوروی آخرین یادگاری را در سال 1931 روی دیواره های دروازه ملل در شهر پارسه نوشت، بعد از آن حفاظت از پرسپولیس شروع شد. «فریدریش ورنر گراف فون در شولنبرگ» دیپلمات اهل آلمان و آخرین سفیر آلمان نازی به اتحاد جماهیر شوروی بود. او فعالیت دیپلماتیک خود را قبل از جنگ جهانی اول شروع کرد و به عنوان کنسول و سفیر در چندین کشور خدمت کرده بود. شولنبرگ بعد از شکست کودتای 20 جولای دستگیر و به عنوان یکی از اعضای مقاومت آلمان اعدام شد.

بعد از گذشت سال ها، نام ها و امضای شخصیت های مشهور دنیا به یکی دیگر از جاذبه های شهر پارسه تبدیل شده تا قصه آن را راهنمایان گردشگری برای بازدید کنندگان روایت کنند. جاذبه ای که نمونه ای از تخریب بدون حفاظت از آثار باستانی و تاریخی است.