شهرت قضایای ارزشی و یقینی بودن آنها

اندیشمندان بزرگی چون شیخ الرئیس بوعلی سینا، خواجه نصیرالدین طوسی، محقق اصفهانی و مرحوم مظفر، قضایای ارزشی یعنی حسن عدل و قبح ظلم را جزء «مشهورات بالمعنی الاخص» شمرده اند. «مشهورات بالمعنی الاخص» دربرابر «یقینیات» است؛ واقعیتی ورای تطابق آرا ندارد و مبدا جدل است؛ ازاین رو این شبهه مطرح شده است که چنین نظریه ای با نظریه مشهور شیعه مبنی بر ذاتی و عقلی بودن حسن و قبح در قضایای ارزشی و قابلیت دفاع برهانی از آنها منافات دارد. برای رفع تعارض این دو مبنا، دو محمل برای کلام اندیشمندان مذکور به همراه شواهدی از مطالب آنان ارائه شده است. طبق محمل نخست، مقصود از مشهوری بودن حسن عدل و قبح ظلم، مشهوریت آنها نزد عقلاست که از این جهت، واقعیتی جز شهرت نزد عقلا ندارد. طبق محمل دوم، حسن و قبح در دو معنا دو حکم دارد: نخست، به معنای گرایش درونی افراد نسبت به عدل و ظلم مورد نظر است که دراین صورت فقط شهرت پشتوانه آن است و واقعیتی ورای شهرت ندارد و صدق و کذب نمی پذیرد؛ دوم، به معنای ملائمت عدل و ظلم با کمال انسانی است که هم واقعیت نفس الامری دارد و هم صدق و کذب پذیر است. خواجه نصیرالدین طوسی اولی را به نام عقل عملی و دومی را به نام عقل نظری نامیده است.