نشریه مطالعات منطقه ای
سال سیزدهم شماره 3 (تابستان 1391)

با ورود به هزاره سوم شاهد دگردیسی در مفاهیم سیاسی، از جمله مفهوم امنیت ملی هستیم. تا پایان دوره جنگ سرد، رویکرد تقلیل گرایانه رئالیستی، دیدگاه غالب تعریف کننده امنیت ملی در دستگاه سیاست خارجی ایالات متحده آمریکا بود، اما با آغاز قرن بیست و یکم و به خصوص بعد از حوادث 11 سپتامبر، امنیت تلفیقی عمومیت بیشتری یافت و دلیل آن نیز تغییر در عامل، موضوع و حوزه تهدید بود. با تحول در ماهیت تهدیدات امنیتی، ایالات متحده آمریکا از روش های جدیدی برای مقابله با این نوع تهدیدات استفاده می کند، هم سو با این مساله به نظر می رسد خط مشی آمریکا نسبت به جمهوری اسلامی ایران به ویژه در سال های اخیر، تلفیقی از راهبرد نرم افزارانه توام با تهدید سخت افزارانه بوده است. بنابراین، مقاله حاضر در پی پاسخ به این پرسش هاست که آیا در مفهوم و ماهیت راهبرد های امنیتی آمریکا در هزاره سوم تغییری ایجاد شده است؟ در صورت پاسخ مثبت، آمریکا بر چه اساس وکدام خط مشی درصدد تهدید علیه امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران است؟ هدف ایالات متحده از این اقدامات چیست؟ و در این راه از چه روشی هایی برای اعمال منویات خود بهره می جوید؟ فرضیه این است که با توجه به تغییرات حادث شده در مفهوم امنیت بعد از یازده سپتامبر، شاهد گذار از چارچوب فکری تک بعدی رئالیستی (سخت افزاری) امنیت به (سخت افزاری + نرم افزاری) یا چارچوب فکری وسیع تر امنیت هستیم و فرضیه مطالعه موردی این است که در انتخابات دهم و حوادث بعد از آن ترکیبی از براندازی نرم و سخت از طرف آمریکا علیه جمهوری اسلامی ایران به کار گرفته شده است.

ایالات متحده آمریکا وابستگی فراوانی به نفت وارداتی، به ویژه از منطقه خاورمیانه دارد. تولید داخلی این کشور جوابگوی مصرف روبه افزایش داخلی نیست؛ به همین دلیل در شرایط موجود واردات روزانه 10 تا 13 میلیون بشکه تنها گزینه پیش روی سران این کشور است. از طرف دیگر، منطقه خاورمیانه مهم ترین نقش را در تامین نفت مورد نیاز آمریکا ایفا می کند. با توجه به شرایط استثنایی این منطقه و همچنین نقاط ضعف سایر مناطق نفتی، در آینده نقش خاورمیانه در تامین انرژی کشورهای جهان، به خصوص آمریکا افزایش خواهد یافت. چنین شرایطی باعث شده است که آمریکا به شدت تحت تاثیر تحولات داخلی منطقه خاورمیانه قرار داشته باشد. ضمن اینکه این شرایط تاکنون برای آمریکا هزینه های فراوانی در عرصه های سیاسی، اقتصادی، امنیتی و نظامی داشته است. به عنوان مثال، صرفا حضور نظامی آمریکا در خلیج فارس، که با هدف تامین امنیت انتقال نفت به کشورهای غربی صورت می گیرد، سالیانه 40 تا 60 میلیارد دلار برای این کشور هزینه داشته است. با توجه به این شرایط، هدف مقاله حاضر ارزیابی هزینه های وابستگی آمریکا به منطقه خاورمیانه و همچنین راه کارهایی است که برای رهایی از این شرایط، طی چند سال گذشته در اولویت سران این کشور قرار گرفته است.

مقاله حاضر با توجه به تاثیر ارتش بر نهادهای سیاسی تصمیم ساز اسراییل، وضعیت نیروهای تشکیل دهنده (به طور خاص جریان مذهبیون ملی گرا) و پیامدها و چالش های آن را مورد بررسی قرار داده است. تا دو دهه قبل سکولارهای یهودی بر ارتش و جایگاه های فرماندهی آن سلطه کاملی داشتند، اما با دگرگونی امور و کاهش انگیزه های آنان، این فرصت فراهم شد تا جریان مذهبیون ملی گرا که اندیشه های افراطی داشته اند، رشد کرده و به مناصب فرماندهی ارتش دست پیدا کنند و از این طریق بر سیاست های عمومی اسراییل تاثیر بگذارند. طبیعی است نحوه تعامل این جریان در صحنه داخلی با حکومت اسراییل، و در جنگ با اعراب به گونه ای دیگر رقم خواهد خورد و نسبت به گذشته نتایج متمایزی با وضعیت قبلی خواهد داشت.

امروزه نقش تعیین کننده رسانه های جمعی در شکل دهی به افکار عمومی در سطوح مختلف محلی، ملی، منطقه ای، فرامنطقه ای و جهانی بر اهل نظر پوشیده نیست. اما نکته حایز اهمیت این است که، به طور قاطع می توان گفت یهودیان اولین مردمی هستند که به این مهم پی برده اند. اولین نشانه های این وقوف و آگاهی در پروتکل های زعمای صهیون، به عنوان منشور حکومت جهانی صهیونیسم، که بیش از 120 سال پیش در کنگره بال سوییس به تصویب رسید، منعکس است. صهیونیست ها به اعتراف خودشان در همین پروتکل ها حکومت جهانی خود را، که امروزه مرکز آن آمریکاست، با پول بنا نهادند و با مطبوعات و رسانه های جمعی ادامه داده و استحکام بخشیدند. این سلطه رسانه ای یهود در جامعه آمریکا، امروزه بیش از گذشته عیان و آشکار است. در این مقاله، تلاش می شود به شیوه انکشافی، منشا و اهداف سلطه رسانه ای یهودیان در جامعه آمریکا را مورد مطالعه قرار داده و به روش ها، رویکردها و نهادهای مورد استفاده در این جهت بپردازیم.

شرایط حاضر در نظام بین المللی باعث شده مولفه های جدیدی در سازوکار بین المللی نقش موثر ایفا کنند. به واسطه تحول نظام بین الملل، دیپلماسی نیز در این عرصه متحول شده است. در چند دهه اخیر، بازیگران جدید غیردولتی، افراد، متخصصان، هنرمندان و ورزشکاران هم از جهت تاثیر گذاری بر افکار عمومی داخل کشور و هم ارایه تصویر از کشور به افکار عمومی خارجیان، از اهمیتی قابل توجه برخوردار شده اند، لذا استفاده از این مقوله جدید، فن و آموزش جدید طلب می کرد که در قالب دیپلماسی عمومی پا به عرصه دیپلماسی نهاده است.
در این مقاله ابتدا برخی از تعاریف دیپلماسی عمومی و بازیگران و مخاطبان آن ارایه شده است. در ادامه به مقایسه دیپلماسی عمومی و دیپلماسی سنتی و ضرورت بهره مندی کشورها از دیپلماسی عمومی خواهیم پرداخت و سپس رابطه بین دیپلماسی عمومی و سیاست خارجی مورد بررسی قرار خواهد گرفت. محور اصلی این نوشتار اصول اساسی و راهبرد نوین آمریکا در زمینه دیپلماسی عمومی است. تصمیم گیران آمریکا به این مقوله توجه بسیار جدی دارند و در حقیقت به کارگیری آن را در حفظ هژمونی، تامین امنیت و منافع خود بسیار موثر و ضروری می دانند. لذا مقاله حاضر بهره مندی از دیپلماسی عمومی به عنوان یک ضرورت انکارناپذیر در عصر حاضر را مطرح می کند.

این مقاله به بررسی سیاست خارجی اوباما در منطقه خاورمیانه می پردازد. نویسندگان مقاله بر این باورند که اوباما برخی زمینه های تغییر سیاست خارجی آمریکا را در خاورمیانه به وجود آورده است، اما سرعت این تغییرات کندتر از میزان لازم می باشد. همچنین، آنها بر این تاکید دارد که الگوی دوقطبی بوش (با ما یا بر ما) در خاورمیانه توسط اوباما پی گرفته شده و این در حالی است که منطق تحولات سیاسی خاورمیانه پیچیده تر از آن است که بتوان کشورهای منطقه را بین میانه روها و جنگ طلبان تقسیم کرد. نویسندگان در پایان پیشنهادهایی همچون تلاش برای ایجاد صلح درونی بین فلسطینی ها، پیگیری مذاکرات جدی بین اسراییل و سوریه و اخذ کمک از بازیگران منطقه ای جدید (ایران و ترکیه) را برای ترمیم سیاست های خاورمیانه ای آمریکا مطرح می کنند.

از آنجا که سیاست بین الملل هنوز بر اساس مفاهیم سنتی و اصلی تعریف می شود، پدیده قدرت نیز یکی از مفاهیمی است که هم چنان تحت سیطره مکتب واقع گرایی به عنوان پارادایم غالب روابط بین الملل قرار دارد. هر چند طرح مفهوم قدرت نرم توسط جوزف نای پس از نزدیک به دو دهه توانست در ادبیات دانشگاهی و همچنین بخشی از سیاست خارجی کشورها جای خود را در میان مفاهیم اصلی باز کند و از این فرضیه ساده در مورد قدرت فراتر رود و نقش هنجارها و ارزش ها را در اعمال قدرت بشناساند، اما متعاقب آن، نقدها و انتقاداتی را نیز از سوی تحلیل گران متوجه خود ساخت. استدلال نویسنده در مقاله حاضر این است که هرچند قدرت نرم سعی دارد پویایی قدرت و سیاست را در بعدی دیگر عملیاتی سازد و بتواند در سیاست خارجی کشورها و در تامین منافع ملی تاثیرگذار باشد، اما به این دلیل که قدرتی فرهنگی اجتماعی و متعلق به حوزه غیررسمی سیاست است، به تنهایی و بدون استفاده از قدرت اجباری سخت و بسترهای مادی قدرت نمی تواند اثرگذار و هدایتگر بازیگران نظام بین الملل باشد. بنابراین برای برون رفت از این وضعیت، نیاز به مفهوم سازی نوینی است که بتواند نگاه تازه ای را مطرح نماید. این رهیافت نوین، قدرت هوشمند است که ترکیبی است از قدرت نرم اقناعی و قدرت سخت اجبار که سعی دارد با سازوکارهای جدید، قدرت را در پهنه وسیع تری از سیاست بین الملل با اقتدار و مشروعیت اعمال کند.

آلن بن مایر در مقاله حاضر می خواهد به این پرسش بپردازد که گزینه های پیش روی اسراییل بر مهار ایران هسته ای کدامند. او با تحلیل نگرش های داخلی اسراییلی ها نسبت به پیشرفت هسته ای ایران و نیز با توضیح سیاست های جهانی در خصوص پرونده ایران، به این جمع بندی می رسد که اولا اسراییل، همواره در پی همراهی امریکا برای اقدام علیه ایران باشد؛ دوما هسته ای شدن ایران خط قرمز اسراییل است. نویسنده در خصوص روابط ایران با سیاست های تجاوزکارانه اسراییل و هم سویی ایران با حزب الله و حماس مطالب قابل تاملی بیان می دارد، اما برای درک برداشت ها و رویکردهای مقامات رژیم صهیونیستی اسراییل، عین ترجمه مقاله مزبور را در پی می خوانید.