عنصر آب در قصیده «یتوهج کنعان» عزالدین مناصره بر اساس روش نقدی گاستون باشلار

گاستون باشلار، فیلسوف، ریاضیدان، فیزیکدان و ناقد ادبی فرانسوی، با تکیه بر چهار عنصر آب، باد، خاک و آتش، یک شیوه نقدی جدید در حوزه ادبیات، ارائه نمود. در روش نقدی او، شاعر ابتدا اندیشه ذهنی خود را در تخیلاتش میپروراند و بعد، آن اندیشه ها را در قالب کلمات، به وجود لفظی و تصاویر شاعرانه مبدل میسازد؛ به نظر او عناصر چهارگانه، منبع الهام و شکلگیری خیالی هستند که اثرگذاری و اعجابانگیزی فراوانی در پی دارند. او آب را یک موجود زنده، مونث و پراحساس میداند که در حالتهای مختلف، تخیلات مختلفی را به مخاطب القا میکند. این شیوه نقدی در برخی قصاید شاعران طبیعتگرا، از جمله قصیده «یتوهج کنعان» عزالدین مناصره دیده میشود. مناصره، شاعر متعهد فلسطینی، در سرودن این قصیده به طبیعت گرایش فراوانی یافته و آب در کنار پدیده های طبیعی دیگر در این قصیده، کارکرد فراوانی دارد. دریا، چشمه، باران، اشک و شبنم، هر یک در این قصیده طولانی، جایگاه مهمی داشته و با دلالتهای واقعی و رمزی خود، تخیلی را ایجاد نمودهاند که در بسیاری از موارد، بر اساس تخیل ابداعی باشلار، قابل تفسیر و تحلیل است؛ البته شایان ذکر است که این امر، با توجه به گرایشهای پستمدرنیستی مناصره و هنجارشکنی های او، مصداق کامل ندارد و در برخی موارد تخیلات شعری او با تخیلات باشلار یکسان نیست.
این مقاله گامی است در جهت نشان دادن خیال و تصویرسازی های مناصره با استفاده از عنصر آب؛ اینکه آب چه جایگاهی در خیال شعری مناصره داشته و نقش آن در تصویرسازی های شاعر چگونه ارزیابی گشته و تا چه حدی با نقد ابداعی باشلار قابل تطبیق است. به عنوان مثال، الهامات آبهای جاری، ایستا، ژرف، تیره، پاک و شیرین مورد استفاده در قصیده، که با شیوه نقدی باشلار منطبق هستند، مورد ارزیابی قرار گرفته اند.