نقش فرایند کیفری در پیشگیری از جرم و تکرار آن

فرایند کیفری، سیر عدالت جنایی در «نهادهای آیین دادرسی کیفری» است. قرائت پیشگیرانه از فرایند کیفری در حقیقت رابطه جرم شناسی با آیین دادرسی کیفری را در ذهن تداعی می کند. ماهیت، ساختار، طرز کار و شیوه عملکرد کنشگران فرایند کیفری از مرحله دستگیری تا مرحله پس از اجرای حکم (اقدامات پساکیفری)، می تواند بنا بر جهت گیری های این نهادها، هنجارگرایی و جامعه پذیری یا برعکس هنجارگریزی یا جامعه گریزی کسانی که آن را تجربه می کنند، تقویت و تشدید کند و در نهایت زمینه تکرار جرم را فراهم آورد. چنین رفتارهایی در چارچوب «جرم شناسی بالینی» به شکل گیری شخصیت ضداجتماعی در فرد کمک می کند و از نظر «جرم شناسی تعامل گرا»، می تواند از اتهام انتسابی، جرم و از فرد مظنون، متهم و مجرم «بسازد».
در این راستا، هنگام دستگیری فرد در اداره پلیس و در ادامه آن در مرحله تحقیقات مقدماتی در دادسرا، چنانچه رفتار کنشگران این نهادها با فرد مظنون و متهم کرامت مدار- برای نمونه، آن گونه که در قانون حقوق شهروندی مصوب اردیبهشت 1383 آمده - نباشد، می تواند آثار کمانه ای فراوانی برای فرد و جامعه به همراه داشته باشد. استفاده از «جایگزین های تعقیب» مانند تعلیق تعقیب و معامله اتهام، رعایت حقوق دفاعی و حقوق شهروندی متهم و تناسب در صدور قرارهای تامین کیفری در این مرحله می تواند از ادامه ی فرایند کیفری شدن فرد جلوگیری کند. در مرحله دادگاه نیز با در نظر گرفتن معیارهای دادرسی عادلانه، تشکیل «پرونده شخصیت»، گرفتن تصمیم مناسب و استفاده از «جایگزین های حبس» مانند تعلیق مجازات، می توان از فرستادن افراد به زندان که پیامد فاسد دارد، جلوگیری نمود. با به کارگیری همه این تدابیر، چنانچه پای فرد به زندان باز شد، نباید وی را به حال خود رها کرد؛ بلکه برنامه های اصلاحی زندان می تواند در امر بازاجتماعی شدن زندانی کمک فراوانی کرده و در نهایت از تکرار جرم این افراد پیشگیری نماید. برای رسیدن به این هدف، باید مرحله «پساکیفری» را که در حقیقت مراقبت ها و نظارت های پس از اجرای مجازات است، به مراحل فرایند کیفری افزود.