بررسی تطبیقی «نفس رحمانی» در عرفان و حکمت متعالیه

«نفس رحمانی» اصطلاحی کاملا عرفانی است که بر تجلی اول، واحد و ساری حق، اطلاق می شود. در تاریخ آثار عرفانی، همواره از نفس رحمانی به عنوان حقیقتی منبسط، کلی و همه شمول یاد شده است که بر هیاکل ماهیات جاری است و باعث ظهور کثرات می گردد. حکمت متعالیه به دلیل قرابت غایت شناختی با عرفان نظری، گاه به طور غیرمستقیم و گاه بی پرده از اصطلاحات عرفا وام گرفته است؛ از جمله این معانی و واژگان، اصطلاح نفس رحمانی است که در آثار صدرالمتالهین بارها بدان اشاره شده است. ملاصدرا در موارد گوناگون، گاه از اصطلاح «نفس رحمانی» و گاه از «وجود منبسط» استفاده کرده است. گرچه در نگاه اول، وجود منبسط صدرایی همان نفس رحمانی عرفانی به نظر می رسد؛ ولی در مواردی تفاوت هایی در کاربرد و احکام ملاحظه می شود که محقق را به احصا و تحقیق در این موارد ملزم می نماید. مطالعه حقیقت نفس رحمانی، جایگاه آن در مباحث عرفانی، گستره و دیگر احکام و اوصاف آن، سپس بررسی این موارد در آثار صدرالمتالهین با لحاظ شاخص اصطلاحی «وجود منبسط»، موضوع کاوش این مقاله است.