نقد و بررسی کتاب تاریخ عالم آرای عباسی

تاریخ نویسی عصر صفوی از جمله موضوعاتی است که به دلیل نظام تمرکزیافته ی صفویه در ابعاد سیاسی، مذهبی، اجتماعی و دیوانی به ویژه در عصر شاه عباس اول، دستخوش تحولات مهمی شده است. یکی از اثرهای معروف تاریخ نگاری در این عصر تاریخ عالم آرای عباسی، تالیف اسکندربیگ 1043 ه.ق) است. وی از مورخان و منشیان شاه عباس اول بود – ترکمان، معروف به منشی (968 که دوازده سال پایانی عصر شاه را از 1025 تا 1038 ه.ق در خدمت او گذراند و در میان مورخان رسمی عصر شاه عباس جایگاه ممتازی داشت. وی کتابش را به رقابت با تاریخ عالم آرای امینینوشت. کتاب وی در سه جلد، مطالب اجتماعی و زندگینامه ی بسیاری از بزرگان عصر را (از وزرا، مستوفیان، شعرا وادیا و غیره) در بر دارد و در موضوع خود از مراجع معتبر است؛ چراکه خود شاهد وقایع و رویدادها بوده است. نتایج این تحقیق نشان می دهد، کتاب عالم آرای عباسی معرف تاریخ نگاری عصر صفویه است و ازآنجاکه خود مورخ شاهد و ناظر حوادث تاریخی بوده، این کتاب اهمیت بیشتری یافته است. اما در برخی موارد، روحیات مدحی، منشیگری و نظامیگری او نیز به نوعی در تحلیل وقایع تاثیرگذار بوده است و این یک ضعف به شمار می آید.