دروازه های گمشده طهران؛ نگاهی به کتاب دروازه های طهران قدیم

شناخت تهران از نظر تاریخی و اجتماعی و تشخیص محیط جغرافیایی و تحقیق فرهنگی، سیاسی، اقتصادی، هنری، اجتماعی و... به دلیل سرعت توسعه همه جانبه آن، بسیار دشوار است. تهران تا چند قرن پیش، تنها یکی از روستاهای اقماری ری محسوب می شد اما توسعه و آبادانی اش با تسلط ایل قاجار بر کشور آغاز گردید. تاج گذاری آقامحمدخان در تهران (1209 ه.ق) و توجه سایر شاهان این دوره به توسعه شهری، باعث از بین رفتن حصار صفوی و ساخت حصار قاجاری شد. علی الحال، امروزه مکان یابی از دروازه های شهری که در دوره پهلوی نخست نابود شدند در تعیین حدود حصار بلدیه، اهمیت بسزایی دارد و همین امر در شناخت تاریخ شهری تهران، اهمیت دوچندان پیدا کرده است. بایستی اذعان داشت که از دیرباز تا اواخر قاجار، دروازه ها و فضای پیرامون آن ها از فضاهای مهم شهری در ایران به شمار می آمدند و به سبب موقعیت و نقش ارتباطی خاصی که داشتند، امکان استقرار و جریان سازی برای برخی از فعالیت های اجتماعی، اقتصادی و امنیتی بودند؛ البته همه دروازه های (اصلی، فرعی) شهر با خصوصیات کالبدی و کارکردی یکسان نبودند. در معماری دروازه های اصلی شهری، عناصر تزئینی مانند میل ها و سردرهایی با اشکال متنوع، طاق نماهای متعدد، گلدسته، منقوش و مزین به کاشی کاری نفیس به وفور استفاده می شد که تاکیدی بر نقش هویتی دروازه ها بود. در این مقال کوتاه، نگارنده می کوشد نگاهی اجمالی بر کتاب فوق و بررسی نقاط قوت و ضعف آن داشته باشد.