جستاری در زمینه های بر آمدن اشکانیان در خراسان بزرگ

درباره اشکانیان که نزدیک به پانصد سال بر ایران و سرزمینهای پیرامون آن فرمانروایی کردند،مطالب چندانی در دست نیست.به نظر می رسد اطلاعات مربوط به آنان از آنچه در زمینه دودمان های پیشین ایشان یعنی هخامنشیان و حقیقت است که اشکانیان نخستین بار در خراسان بزرگ طلوع کردند و در یکی از سخت ترین شرایط تاریخی این مرز و بوم که دولت جانشینی اسکندر - سلوکیان- پس از جنگهای طولانی و خونین میراث خوار هخامنشیان شده بود در خراسان به ثمر رسیدند و در همان سرزمین نخستین پایگاه های پایداری خویش را که همچنان آثار آن باقی است بر پا نمودند و به پایمردی خراسانیان حدود 250ق.م بر ساتراپ دست نشانده سلوکیان آندراگراس.(androgoras) در هیرکانیا و پارثوا چیره شدند و اساس دولتی را بنا نهادندکه تا زمان بر آمدن ساسانیان همچنان پایدار و پابرجا در خاطره تاریخی ایرانیان باقی ماند.
اشکانیان را پارتیان نیز خوانده اند در واقع پارت اصطلاحی بود که نخست توسط نویسندگان یونانی - هلنیستی روزگار باستان به استان شرقی هخامنشی (پارثوا)-چنانکه در کتیبه بیستون داریوش نیز دیده می شود اطلاق می شد- آنگاه که گروه بیابانگردان ایرانی پارتی که مورد بحث ما هستند به آن سرزمین -خراسان بزرگ-گام نهادند،یونانیان وسپس رومیان ایشان را (پارتیان)خواندند و پس از چیرگی آنان بر سر تا سر ایران زمین(حدود سال 140 ق.م) فرمانروایان پارتی خود را شاهنشاه نامیدند. پارت ها نخست درخراسان ماندند و ماندگاری آنان دراین مرحله تا زمان مرگ مهرداد اول،اشک ششم(171-138ق.م)ادامه یافت.بنابراین حضورطولانی بیش از یکصد ساله آنان در خراسان بزرگ مبین این واقعیت است که اشکانیان نخست در خراسان دولتی محلی بودند و آنگاه در درگیری با سلوکیان به جانب غرب توجه نمودند و سر انجام در عصر ششمین فرمانروایی پارتی (مهرداد اول)که به حق به خود نام شاهنشاه را دادازحدود یک دولت محلی شرقی عبورکرده به یک دولت نیرومند منطقه ای در حدود یک دولت محلی شرقی عبور کرده وبه یک دولت نیرومندمنطقه ای در آسیای غربی تبدیل گردیدند. کمی بعد در درگیری باسلوکیان به عمرآن دولت جانشینی اسکندردر ایران بزرگ برای همیشه پایان داده وسرنوشت سلوکیان را به دست رومیانی سپردند که به تازگی وارد آسیای غربی شده بودند بی گمان از آغاز ولایت پارت ها تا انحطاط سلوکیان (250ق.م تا 130ق.م)اشکانیان در خراسان بر مقدمات سیاسی و فرهنگی ایرانیان حاکمیتی غیرقابل انکار داشته اندو اینکه چگونه خراسان به پایگاهی چنان سترگ برای مبارزه علیه بیگانگان اشغالگر و بازسازی شخصیت سیاسی جدید ایران تبدیل می شود از مسائل قابل بررسی و تحقیق می باشد. به خصوص توجه به اینکه که پارت ها(اشکانیان)حتی پس از آنکه به ناچار تیسفون را برای مبارزات نظامی- سیاسی خود علیه رومیان همیشه متجاوز انتخاب نمودند،هرگز خراسان را به عنوان مبنا و پایگاه و سرزمین مادری که می توانستند به آن تکیه کنند و بدان امید بندند رها نکردند.بسیار بدیهی است که شاهان پارت همچون - شاهان پارس- بسیار علاقه مند بودند که پس از مرگ در سرزمین آرام و مطمئن مادری بیارامند،جایی که امروز نیز همچنان در دسترس میباشد.
نخستین دهه های استقرار پارت هادر خراسان گرچه آنان را با نیروهای سلوکی رو به رو کرد و در این رویارویی،پارت ها به دلیل برتری های نظامی سلوکیان و ضعف تکنیکی نظامی خود نتوانستند از عهده سلوکیان برآیند،با این حال تاریخ نشان می دهد که ایستایی اشکانیان در خراسان به مراتب قوی تر، جدی تر و پایدارتراز تلاش دشمن اشغالگر یونانی برای تیر اندازی آنان بود و آنان نه تنها سلوکیان را دفع می کردند،بلکه در اوج شاهنشاهی و اقتدارشان نیز خراسان بزرگ را رها ننموده و با ارتباط ابریشمین شرق و غرب از طریق جاده های خراسان،اقتصاد جدید جهانی را بنیاد نهادند و جاده های بسیار مطمئن و جدیدی احداث کردند که در عین حال که کالاهای بشری، یعنی فرهنگ وعلوم انسانی را نیز درخود حمل میکرد و درواقع پارت های خراسانی به جهان قدیم چنان خدمتی کردند که هیچ یونانی و هیچ رومی هرگز در مخیله اش نیز متصور نمی شد.
این مقاله سعی دارد بر آمدن پارتیان را در خراسان مورد تحقیق و بررسی قرار داده و به دلایل اقتدار و پایداری آنان در خراسان به عنوان مبنا و مبدا سیاسی- توجه نموده و علل بر خورد آن قوم پر خاطره و در عین حال هنوز ناشناخته را با سلوکیان و رومیان- در حد اقتصار- بیان نماید و نتیجه گیری لازم را نیز در رابطه با عنوان مقاله مورد بررسی قرار دهد.