دوره پلیئستوسن جدید در شمال دشت کویر مرکزی و شکل گیری محوطه های پارینه سنگی؛ مطالعه موردی: محوطه میرک سمنان

محدوده مورد بررسی در این مقاله، حاشیه شمالی دشت کویر مرکزی ایران است. نظر به وسعت پهنه یاد شده، این نوشتار تنها به محوطه های پارینه سنگی موجود در استان سمنان امروزی اختصاص دارد. محوطه های پارینه سنگی کشف شده در این حوزه شامل میرک، دلازیان، صوفی آباد و چاه جم هستند که شواهدی از حضور گروه های انسانی در طول آخرین چرخه یخچالی ارایه می کنند. تحولات فرهنگی پهنه یاد شده در فلات مرکزی ایران در طول آخرین چرخه یخچالی کمتر شناخته شده است. علاوه بر آن، نوسانات اقلیمی-محیطی پلیئستوسن جدید در این پهنه تاکنون بررسی نشده است. بنابراین، امکان تحلیل اطلاعات محوطه های باستان شناسی پارینه سنگی براساس اطلاعات دیرین اقلیمی تاکنون وجود نداشته است. براساس یافته های باستان شناختی، به نظر می رسد در طول دوران پلیئستوسن جدید، پهنه یاد شده هم به عنوان کوریدور برای گسترش قلمرو زیستی گروه های انسانی و هم به عنوان محل زندگی استفاده می شده است. نوشتار پیش رو که حاصل چند فصل فعالیت میدانی باستان شناختی در شمال دشت کویر مرکزی در استان سمنان امروزی است، یکی از نخستین تلاش ها برای کسب اطلاعات دیرین اقلیمی-محیطی و تحلیل مقدماتی یافته های باستان شناختی براساس آن محسوب می شود. اطلاعات مورد استفاده در این نوشتار اغلب از بررسی یافته های کاوش در محوطه پارینه سنگی میرک، در حدود 8 کیلومتری جنوب شهر سمنان، حاصل شده است. روش کار، پیوستن اطلاعات در شاخه های گوناگون علمی (رویکرد چندرشته ای) و ارایه تحلیل های مقدماتی براساس این اطلاعات، در چهارچوب بوم شناسی رفتاری انسان است. شواهد رسوب شناختی میرک از تغییرات مکرر سطح تراز آب و رطوبت در دسترس حکایت می کند که می تواند با تحولات اقلیمی در مقیاس های گوناگون مرتبط باشد (مثلا ارتباط با نوسانات هزاره ای در آخرین چرخه یخچالی). احتمالا در نتیجه این تحولات، ویژگی های چشم انداز چون پراکنش پوشش گیاهی و در نتیجه، گروه های جانوری تغییر می کرد. از طرفی، آخرین مرحله یخچالی در مقیاس قاره ای و منطقه ای بطور کلی، دوره ای سرد و خشک محسوب می شود. بر این اساس، می توان انتظار داشت که در این دوره، محیط های معیشتی در پهنه های قاره ای (چون فلات مرکزی ایران) اصطلاحا تکه تکه شوند. بنابراین، از روی نتایج کاوش میرک و بررسی یافته های سایر محوطه های بیان شده، احتمالا می توان تا حد قابل قبولی به بازسازی مقدماتی ویژگی های چشم انداز مورد مطالعه، زمان حضور گروه های انسانی در آن و برخی ویژگی های مرتبط با تحرک و معیشت این گروه ها پرداخت. به نظر می رسد از دید بوم شناسی، یافته های میرک بیش از همه قابل انطباق با مدل های مرتبط با تحرک بالای آمایشی، اختصاص مکان(های) مرکزی و زندگی در گروه های پرجمعیت تر باشد. حضور در چشم انداز هم احتمالا از نوع مکرر ولی ناپیوسته بوده است. چنین شرایطی برای سه محوطه دیگر هم احتمالا قابل ادعاست. احتمالا هیچ کدام از محوطه های باستان شناختی پهنه مورد بحث، حضور پیوسته و بدون گسست زمانی گروه های انسانی را در طول پلیئستوسن جدید نشان نمی دهند.