تحلیل نمودپذیری مفهوم قناعت در الگوی خانه های سنتی ایرانی (نمونه موردی: خانه مرتاض در یزد)

مفهوم قناعت برگرفته از ریشه قنع، یکی از مهم ترین ارزش های دینی است که در مبانی اسلامی بسیار مورد تاکید قرار گرفته است. انسان سنتی با اتکا به این مبانی همواره در تلاش برای نمودپذیری این مفاهیم برجسته در ابعاد مختلف حیاتش بر این کره خاکی بوده است. یکی از عرصه هایی که زمینه بروز این مفهوم در آن وجود دارد؛ معماری است و از میان انواع معماری ها، خانه بیشترین امکان بروز این مبانی را برای فرد مسلمان فراهم می آورد. بر همین اساس پژوهش حاضر به دنبال تحلیل نحوه نمودپذیری مفهوم قناعت در الگوی معماری خانه های سنتی ایران برآمده است. نتایج این تحلیل می تواند به عنوان آموزه هایی جهت کاربست در معماری معاصر مورد استفاده قرار گیرد. فرآیند تحقیق به این صورت انجام می گیرد که پس از واژه شناسی این مفهوم در ادبیات و استخراج معانی مترادف و متضاد با آن، این معانی در متون مختلف اسلامی شامل آیات قرآن، احادیث، روایات معصومین (ع) و تفاسیر مربوط به آنها، مورد کنکاش قرار می گیرد. از سوی دیگر در ادبیات تخصصی معماری نیز این موضوع مورد بررسی قرار گرفته و مواردی که به این موضوع اشاره داشته اند؛ استخراج می گردد. سپس با تحلیل و دسته بندی یافته ها، اصول مرتبط با قناعت که قابلیت نمودپذیری در معماری را دارند؛ استخراج می گردد. با توجه به کمبود منابع تخصصی در ارتباط با شیوه های مختلف نمودپذیری اصول به دست آمده، از دیدگاه خبرگان و متخصصین معماری نیز برای این منظور استفاده شد. در نهایت و پس از استخراج شاخص های مرتبط با هر اصل، نحوه نمودپذیری موارد به دست آمده در مجموعه خانه مرتاض به عنوان نمونه موردی، مورد تحلیل قرار می گیرد. نتایج تحقیق نشان داد که مفهوم قناعت در معماری خانه های سنتی ایران در قالب چهار اصل پرهیز از بیهودگی، خودبسندگی، اعتدالگرایی و رعایت قاعده لاضرر و لاضرار نمود می یابد.