موضوع شناسی خمس درآمدها؛ رویکردها و چالش ها

از جمله موضوعاتی که در داخل گفتمان فقه امامیه معرکه آرا بوده شناخت موضوع خمس درآمدها و شرایط آن است. البته در دوره های نخست به دلیل نص گرایی و تسلط شیوه فتوایی بر آثار فقه، تلاشی از سوی فقیهان در این جهت دیده نمی شود و تنها می توان از خلال آن برخی نشانه ها و شاخصه ها را در این خصوص، دریافت. بنابراین، دست یافتن به ابعاد کاملا متمایز این مسئله تا عصر مرحوم شیخ انصاری، به تاخیر افتاد. با ظهور شیخ و تحول در اجتهاد، ادبیات شناخت موضوع خمس درآمدها و طبقه بندی دیدگاه ها، کم کم در منابع راه پیدا کرده که تا دوران معاصر، ادامه پیدا نموده است.  تلاش های مرحوم شیخ و تداوم تراث اجتهادی او اگرچه توانست برخی آشفتگی ها را مهار نماید ولی هاله از نقض و ابرام ها، همچنان بر متن اصلی، سنگینی می کند به گونه ای که شیخ نیز از جمع بندی شفاف، خودداری کرد و در هرحال، اکنون سه رویکرد مهم در موضوع خمس درآمدها، مطرح است: تقلیل آن به درآمدهای حاصل از حرفه های معین؛ تعمیم آن به مطلق درآمد و تقید آن به درآمدهای حاصل از کسب و کار. از این میان، به نظر می رسد دیدگاه اخیر که مشهور هم هست به لحاظ استدلالی، متقن و موجه تر از دیگران باشد و نتیجه ملموس آن، عدم تعلق خمس بر اموالی است که از طریق ارث و هدیه و مانند آن، عاید می گردد.