واکاوی جامعه شناختی پارادایم های توسعه نیافتگی ایران در دوره ی قاجاریه

این پژوهش کیفی با روش پارادایمی مترصد پاسخ به این سوال است که پارادایم‌های توسعه‌نیافتگی ایران در دوره قاجاریه چه بوده است؟ یافته پژوهش نشان می‌دهد که ایران در عصر قاجار در عرصه‌ی خارجی با پارادایم مداخله‌ی خارجی و پارادایم تحت‌الحمایگی روبرو شد. در این دوران با عهدنامه‌های گلستان، ترکمان چای، آخال، پاریس و همچنین عهدنامه‌های 1907 م و 1919 م ، عملا استقلال سیاسی و اقتصادی نفی گردید؛ که برآیند این نفی پارادایم امتیازدهی بود. اما در عرصه‌ی داخلی پارادایم‌های جمعیت، شهرنشینی، مالکیت، طبقه، ناامنی، غیر انباشتی، استبداد، امتیازدهی، مهاجرت، قحطی و تیول‌داری زمینه‌ی توسعه‌نیافتگی آن را رقم زد؛ زیرا اولا. پارادایم جمعیتی ایران در این دوره نه‌تنها براثر مولفه‌هایی چون قحطی، جنگ و مهاجرت کاهش یافت، بلکه نودوپنج درصد آن، در بی‌سوادی محض به سر می‌برد؛ دوم اینکه پارادایم شهرنشینی در عصر قاجاریه توسعه پیدا نکرد، زیرا ترکیب جمعیتی ایران، ایلیاتی بود؛ سوم اینکه پارادایم مالکیت، طبقه، ناامنی و نا انباشتی، در این عصر شکل نگرفت زیرا زمین‌های قاجاری از نوع سلطنتی، تیولی، وقفی و بایر بودند. چهارم؛ طبق پارادایم استبداد و تیول‌داری، شاهان قاجاریه معتقد بودند چون سلطنت بازور شمشیر به دست خاندان آن‌ها افتاده است می‌بایست همانند یک مملکت تسخیرشده با مردم رفتار کرد و تا آنجا که امکان دارد، باید از آن‌ها مالیات گرفت. بنابراین پارادایم‌های مطروحه در کنار یکدیگر قرار گرفتند و توسعه‌نیافتگی جامعه‌ی ایران را در این دوران رقم زدند.