خط ساحلی خلیج فارس و محوطه نویافته، هزاره پنجم پیش از میلاد، «تهماچی» در دشت لیراوی (دیلم)

که در آن پژوهش های دامنه داری برای شناسایی جوامع پیش ازتاریخی صورت گرفته به مناطق فرادست (نواحی بلند) و فرودست (نواحی پست) محدود شده است. شواهد موجود حکایت از آن دارد که پهنه های وسیع آبی در شمال و جنوب ایران و سرزمین های مجاور آن از دیرباز یکی از کانون های جذاب برای جوامع انسانی بوده است. برخی از انگاره های پیشین این باور را بین پژوهشگران ایجاد کرده است که به دلیل نوسان پی در پی سطح آب دریا نباید انتظار وجود زیستگاه های پیش ازتاریخی در سواحل خلیج فارس را داشت. شواهد زمین شناسی و به ویژه باستان شناسی یکی پس از دیگری اشتباه چنین انگاره هایی را بر ما روشن می سازد. تپه تهماچی یکی از زیستگاه های هزاره پنجم پیش ازمیلاد در دشت لیراوی (دیلم) است که علاوه بر نزدیکی به رودخانه آب شیرین زندارون کمتر از پنج کیلومتر تا ساحل فعلی خلیج فارس فاصله دارد. ارزیابی صورت گرفته نشان می دهد تهماچی، با بیش از ده متر نهشته فرهنگی، یک زیستگاه موقتی در ساحل دریا نبوده است. بنابراین، نخستین بار است که در سواحل شمالی خلیج فارس مدرک مهمی برای توضیح خط ساحلی خلیج فارس در هزاره پنجم پیش ازمیلاد به دست آمده است.