بازخوانی آراء تفسیری مفسران در آیه خطاب (فصلت:11) با رویکرد تطبیقی

در حوزه معارف قرآنی یکی از مباحث اختلاف برانگیز بین مفسران، حمل آیات خطاب بر زبان تمثیل (نمادین) یا زبان حقیقت است. از این موارد می توان به آیه «ثم استوی الی السماء و هی دخان فقال لها و للارض ایتیا طوعا اوکرها قالتا اتینا طایعین» (فصلت:11) اشاره نمود که برخی از مفسران آن را بر زبان حقیقی، و بسیاری از ایشان اعم از مفسران متقدم و معاصر، با ذکر دلایلی آن را بر زبان نمادین حمل کرده اند. این پژوهش ضمن تبیین زبان تمثیلی و نمادین، دلایل طرفداران خطاب حقیقی و تمثیلی را بررسی کرده و با تکیه بر پذیرش تسری آگاهی و هوشمندی در موجودات هستی اما در مراتب گوناگون، آیه را دارای دو سطح معنایی یافته است؛ نخست، سطحی که مخاطب آن دارای فهم ساده عرفی است و دیگر، سطحی که مخاطب قادر به فهم حقیقت معنای آیه است. به استناد مرتبه نخست، آیه تمثیل و از مصادیق زبان نمادین و به استناد مرتبه دوم، آیه بر معنای حقیقی که سرایت علم و شعور در موجودات است، دلالت دارد.