تحلیل تطبیقی لوازم دلیل اصل عملی

لازمه عقلی و عادی اصول عملیه که به آن اصل مثبت می گویند، نزد مشهور متاخران حجت نیست. اصول عملیه دو حیثیت دارد: یکی خود اصل و دیگری دلیل اصل که اماره است و لوازم آن، طبق نظر مشهور حجت است. بنابراین وقتی اصل، لازمه‌ای دارد نمی‌توان ادعا کرد که به دلیل مثبت بودن حجت نیست بلکه باید بررسی شود که لازمه برای خود اصل است یا برای دلیل آن. در این نوشتار ابتدا بررسی می شود، ملاک اینکه لازمه، مربوط به اصل است یا اماره، ملزوم آن است که واقع باشد یا حجت بر واقع یا اعم از واقع و حجت. اگر ملزوم آن، واقع باشد، لازمه اصل است و اگر ملزوم، حجت بر واقع باشد، لازمه اماره است و همچنین اگر ملزوم، اعم از واقع و حجت باشد، به اعتبار حجت، لازمه اماره می گردد. سپس به این بحث پرداخته می‌شود که هر جا ملزوم، حجت بود، لازمه آن حجت نمی شود بلکه تنها در مواردی که ملزوم، حجت فعلیه شود (به این صورت که یا خود، حکم شرعی باشد و یا موضوع حکم شرعی باشد)، لازمه آن حجت می گردد.