دگرگونی های جمال شناسانه در متون نثر مرسل با تاکید بر علم معانی

آثار منثور زبان فارسی از دو طریق به ساحت جمال شناسی رسیده اند: روش اول، تزیین زبان در برونه آن بوده و در روش دوم، درونه زبان با علم معانی زینت یافته است. زیبایی نثر مرسل عالی مبتنی بر درونه زبان است که در آن، هرکدام از عناصر نحوی به عنوان یکی از هنرسازه ها وارد عمل شده، بدان آثار، فرم جمال شناسانه ای بخشیده است. کارکرد این هنرسازه ها در متون نثر مرسل یکسان نیست؛ زیرا زمان با تمام عوامل خود به عنوان یک متغیر اثرگذار، کارکرد هنری علم معانی را دچار تحول کرده است. هدف مقاله حاضر این است که میزان این دگرگونی جمال شناسانه را در حوزه علم معانی نثر مرسل بسنجد. برای دستیابی به این مهم، ابتدا چهار اثر مقدمه شاهنامه ابومنصوری، تاریخ بلعمی، تاریخ سیستان و نوروزنامه به روش توصیفی-تحلیلی و مبتنی بر مطالعات سبک شناسی ساختارگرا بررسی شده اند. سپس برای نشان دادن خط سیر تحولات نثر فارسی، مولفه های بلاغت نحوی چهار اثر با هم مقایسه گردیده اند. نتایج بیانگر آن است که در آغاز نثر فارسی، مولفه های علم معانی ازجمله تنوع ساختار جمله، کوتاهی جمله ها، ایجاز قصر و حذف، استفاده از افعال خاص و تنوع حروف هنری، بیشترین کیفیت و کمیت را دارند؛ اما به مرور زمان از قدرت هنری این مولفه ها کاسته شده و به جای آن، برونه زبان با عناصر ادبی زینت یافته است، به گونه ای که نگرش هنری فارسی زبانان به شکل معناداری دگرگون شده است تا شرایط برای ظهور نثر فنی مهیا گردد.