بررسی اثر تبخیر بر سطح ایستابی و ضریب زهکشی با استفاده از نرم افزار HYDRUS-2D (مطالعه موردی: زهکش حائل دشت قزوین)

برداشت بی‏رویه از منابع آب زیرزمینی شیرین، مشکلات زیادی ایجاد می کند که مهم ترین آن ها پیشروی آب زیرزمینی شور به سمت اراضی بالادست در دشت‏ها و افزایش غلظت نمک در شوره‏زار، در شرایط آب زیرزمینی کم عمق است. برای جلوگیری از این اتفاق، از زهکش حایل برای کنترل و کاهش گرادیان هیدرولیکی آب شور به سمت منابع آب زیرزمینی شیرین استفاده می‏شود. در مناطق خشک و نیمه خشک، علاوه بر زهکش حایل، تبخیر نیز سهم مهمی در ایجاد افت بار هیدرولیکی دارد. در این تحقیق از نرم افزار HYDRUS-2D برای بررسی اثر و سهم تبخیر بر عمق آب زیرزمینی و نرخ ضریب زهکشی در زهکش حایل منطقه آبیک قزوین استفاده شده است. این شوره زار در جنوب شرقی استان قزوین واقع شده و هدف از اجرای زهکش حایل در این منطقه، پایین انداختن سطح آب زیرزمینی شور و کنترل پیشروی شوری در منطقه می باشد تا اراضی بالادست زهکش با آبشویی خاک در اثر بارش و جریان آب زیرزمینی و درنتیجه خروج این زهاب به وسیله زهکش به تدریج اصلاح شوند. مدل سازی برای منطقه شوره زار مرکزی به مدت 90 روز و برای سه بافت خاک رسی، لومی، شنی و چهار تیمار نرخ تبخیر شامل: نرخ تبخیر کم، متوسط و زیاد (2/0، 1 و 5/2 میلی متر بر روز) و بدون تبخیر، انجام گرفته است. نتایج نشان داد در خاک رسی، تبخیر سهم زیادی در ایجاد افت و کاهش ضریب زهکشی دارد. به طوری که با افزایش نرخ تبخیر از 0 به 2/0 میلی متر در روز میزان افت آب زیرزمینی 5/16 درصد افزایش یافته و ضریب زهکشی نیز 6/20 درصد کاهش می یابد. در خاک لومی این مقادیر به ترتیب 9/1 و 7/1 درصد بوده است. درنتیجه در خاک لومی تاثیر تبخیر کمتر بوده و از تبخیر با نرخ کم چشم پوشی می شود. نرخ کم و متوسط تبخیر در خاک شنی در ایجاد افت در سطح آب زیرزمینی و کاهش ضریب زهکشی بی تاثیرند؛ اما نرخ تبخیر زیاد با افزایش 9/6 درصد افت در سطح آب زیرزمینی و 7/15 درصد کاهش در ضریب زهکشی، موثر بوده و لازم است با اندازه گیری دقیق نرخ تبخیر، مقدار آن در شبیه‏سازی‏ها در نظر گرفته شود و قابل چشم پوشی نیست. نتایج تحقیق حاضر با کارهای محققانی که در زمینه های مرتبط کارکرده اند، همخوانی دارد و پیشنهاد می شود در مطالعات زهکشی به اثر تبخیر به خصوص در خاک های رسی توجه ویژه ای صورت گیرد.