بررسی حساسیت خاک های با بافت مختلف منطقه نیمه خشک به فرسایش بین شیاری تحت تاثیر تندی شیب سطح در استان زنجان

فرآیند جدا شدن ذرات خاک به وسیله قطرات باران و انتقال آن ها بر اثر پاشمان و یا جریان سطحی، نقش اساسی در کاهش باروری خاک و آلودگی آب دارد. درجه شیب دامنه و نوع خاک می توانند از عوامل اساسی موثر بر فرایندهای فرسایش بین شیاری در مناطق نیمه خشک باشند؛ بنابراین مشخص شدن اینکه کدام بافت های خاک در چنین دامنه هایی، حساسیت بیشتری به فرایندهای فرسایش بین شیاری دارند، بسیار حایز اهمیت است. این پژوهش نیز به منظور بررسی تاثیر تندی شیب سطح بر شدت فرسایش بین شیاری در خاک های با بافت مختلف در منطقه نیمه خشک انجام گرفت. برای این منظور آزمایش در هشت خاک با بافت مختلف (رس سیلتی، رسی، شن لومی، شنی، لوم، لوم رس شنی، لوم رسی و لوم شنی) در سه درجه شیب (10، 20 و 30 درصد) تحت باران شبیه سازی شده با شدت ثابت 30 میلی متر بر ساعت در سه تکرار با مجموع 72 واحد آزمایشی اجرا شد. فرسایش بین شیاری در فاصله زمانی یک دقیقه از آغاز رواناب در هر یک از واحدهای آزمایشی اندازه گرفته شد. نتایج نشان داد که فرسایش بین شیاری در همه خاک ها تحت تاثیر بافت خاک (P<0.0001)، شیب سطح (P<0.0001) و برهم کنش میان آن دو (P<0.0001) است. خاک لوم، حساس ترین بافت خاک به فرسایش بین شیاری (76/10 گرم بر متر مربع بر ثانیه) و خاک شنی مقاوم ترین خاک از این نظر (75/0 گرم بر متر مربع بر ثانیه) بود. در خاک های با بافت ریز و متوسط که هدایت هیدرولیکی کم تری نسبت به خاک های درشت بافت داشتند، با وجود ساختمان نسبتا مناسب، فرسایش بین شیاری زیاد بود. این موضوع به دلیل تولید جریان سطحی زیاد و نیز وجود ذرات ریز قابل انتقال بیشتر مانند سیلت بود. با افزایش درصد شیب، مقدار فرسایش بین شیاری در همه بافت ها به طور معنی داری افزایش یافت، با این وجود تاثیر شیب سطح بر وقوع فرسایش بین شیاری در خاک های ریزبافت بارزتر از خاک های درشت بافت بود. این موضوع نشان می دهد که جلوگیری از فرسایش سطحی در خاک های ریزبافت به ویژه در دامنه های شیبدار در منطقه زنجان ضروری است.